Η ψυχική υγεία

Συνέντευξη της Αλεξάνδρας Καππάτου για την ψυχική υγεία

09 Απριλίου 2014

Ιανός magazine

Της Δήμητρας Νικολάου

Με αφορμή τη σημασία της καλής ψυχολογίας στις ζωές όλων μας και την επιδίωξή μας να βελτιώνουμε όσο αυτό γίνεται την ψυχική μας υγεία, συναντήσαμε στον ΙΑΝΟ την Αλεξάνδρα Καππάτου, ψυχολόγο, παιδοψυχολόγο και συγγραφέα, η οποία μας μίλησε για θέματα που σχετίζονται με την ψυχολογία μας.

Στην εποχή μας και ενόψει της κρίσης, τα προβλήματα που σχετίζονται με την ψυχολογία των ανθρώπων έχουν αυξηθεί. Κατά συνέπεια, έχουν αυξηθεί και οι επισκέψεις του κόσμου σε ψυχολόγους.

Είναι γεγονός ότι οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης αποτυπώνονται ηχηρά και με την επιβάρυνση της ψυχικής υγείας των πολιτών. Παρατηρείται αύξηση των προβλημάτων άγχους, κρίσεων πανικού, κατάθλιψης, ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, διαταραχών στον ύπνο, κατάχρησης αλκοόλ και ναρκωτικών. Αυτή η ζοφερή πραγματικότητα δεν συνάδει απαραίτητα με αύξηση των επισκέψεων σε ψυχολόγους κυρίως γιατί οι πολίτες δυσκολεύονται ή αδυνατούν να ανταποκριθούν στη δαπάνη, ακόμη και μιας μόνο επίσκεψης ιδιωτικά. Συχνότερα καταφεύγουν στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας στο δημόσιο τομέα ενώ δεν είναι σπάνιο να αφήνουν τα συμπτώματα να τους κατακλύζουν χωρίς να κάνουν κάτι για την αντιμετώπιση τους . Αξίζει να σημειωθεί ότι κάποιοι παρά τις οικονομικές δυσχέρειες που αντιμετωπίζουν καταφεύγουν στην βοήθεια του ψυχολόγου εκτιμώντας ότι αυτή είναι πολύ πιο σημαντική, περικόπτοντας άλλες δαπάνες. Είναι μια τάση που παρατηρείται έντονα τα τελευταία δυο χρόνια.

Ποιο η ποια είναι τα συνηθέστερα προβλήματα που απασχολούν τον κόσμο σήμερα; Για ποιους λόγους καταφεύγουμε σήμερα σε ψυχολόγο;

Τα συνηθέστερα προβλήματα σήμερα είναι οι δυσκολίες στην επικοινωνία και τα αδιέξοδα στις σχέσεις, το διαζύγιο, η αίσθηση αδυναμίας ή αδιεξόδου στην διαχείριση της καθημερινότητας, το άγχος, οι κρίσεις πανικού, η κατάθλιψη, οι διατροφικές διαταραχές, χρήση ουσιών ή αλκοόλ και άλλα. Επίσης οι γονείς καταφεύγουν στο ψυχολόγο για προβλήματα που παρουσιάζουν τα παιδιά τους στην επικοινωνία μαζί τους, στη συμπεριφορά τους, άγχος, φοβίες, κατάθλιψη, μαθησιακές δυσκολίες, σχολικό εκφοβισμό, κακοποίηση και άλλα.

Για πολλά χρόνια , η επίσκεψη σε ψυχολόγο θεωρούνταν θέμα ταμπού. Σήμερα η νοοτροπία αυτή θεωρείται αναχρονιστική σε μεγάλο βαθμό. Πώς κατά τη γνώμη σας συντελέστηκε αυτή η αλλαγή;

Πράγματι τα τελευταία 15-20 χρόνια οι απόψεις αυτές έχουν ριζικά διαφοροποιηθεί. Σε αυτή τη κατεύθυνση έχουν συντελέσει διάφοροι παράγοντες όπως η σημαντική βελτίωση στο κοινωνικο- μορφωτικό επίπεδο των ατόμων στη χώρα μας, η ενημέρωση για το επάγγελμα του ψυχολόγου και το ρόλο του στη κοινωνία, οι συζητήσεις με γνωστούς ή φίλους που έχουν ήδη επισκεφθεί ψυχολόγο και αναγνωρίζουν πόσο πολύ τους βοήθησε. Επίσης έχει γίνει πλέον αντιληπτό ότι ένα πρόβλημα ή σύμπτωμα που τους βασανίζει σπανίως φεύγει μόνο του, αντίθετα αν μείνει χωρίς βοήθεια ενδεχομένως θα επιδεινωθεί. Καθοριστικά έχουν συμβάλλει και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που την τελευταία 20ετία συστηματικά προβάλλουν την ενημέρωση για θέματα ψυχικής υγείας.

Ένα από τα πιο ανησυχητικά φαινόμενα σήμερα είναι το bullying, ο σχολικός εκφοβισμός. Τα παιδιά βρίσκονται αντιμέτωπα με το ενδεχόμενο να πέσουν θύματα στο σχολικό περιβάλλον. Ποιος ο ρόλος των ψυχολόγων, τόσο προληπτικά όσο και έπειτα από τέτοιου είδους επιθέσεις;

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα από τα πιο ανησυχητικά και αυξανόμενα φαινόμενα διεθνώς. Τα παιδιά θύματα του bullying παρουσιάζουν διάφορα προβλήματα στην ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη όπως έντονο άγχος, ανασφάλεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση, διαταραχές στον ύπνο, ψυχοσωματικά προβλήματα, φοβίες, σχολική άρνηση, σχολική αποτυχία, κατάθλιψη και άλλα. Ο ρόλος των ψυχολόγων στο θέμα του bullying είναι καίριος τόσο στην διαχείριση των παιδιών όσο και των οικογενειών τους. Συγκεκριμένα ως προς την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων των παιδιών που έπεσαν θύματα σχολικού εκφοβισμού εφαρμόζουν ειδικές μεθόδους ψυχολογικής θεραπείας, ενώ παράλληλα συμβάλλουν στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την διαχείριση παρόμοιων περιστατικών. Συνήθως γονείς και εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι χρήζει βοήθειας κυρίως το παιδί που υφίσταται το σχολικό εκφοβισμό. Ωστόσο και το παιδί που τον προκαλεί, ο νταής έχει ανάγκη ψυχολογικής βοήθειας προκειμένου να αντιληφθεί τους λόγους που λειτουργεί με αυτό τον τρόπο, αλλά και για να αποκτήσει δεξιότητες διαχείρισης του θυμού, της ματαίωσης, του ελέγχου της επιθετικότητας και της ενσυναίσθησης. Η συνεργασία του ψυχολόγου με τους γονείς καθώς και με το σχολείο κρίνεται απαραίτητη. Να επισημανθεί η αναγκαιότητα στελέχωσης των σχολικών μονάδων με ψυχολόγους σε σταθερή και μόνιμη βάση. Ο σχολικός ψυχολόγος σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς θα βοηθήσει στην κατεύθυνση της πρόληψης, του εντοπισμού και της διαχείρισης παρόμοιων περιστατικών. Παράλληλα θα πρωτοστατήσει στην εφαρμογή προγραμμάτων, συνεργασίας μεταξύ των μαθητών, ειρηνικής επίλυσης των διαφορών ή συγκρούσεων, της διαχείρισης του θυμού, στην αποδοχή της διαφορετικότητας, κλπ. Συνεπώς ο ρόλος του είναι ακρογωνιαίος στο σχολικό εκφοβισμό.

Ποια η συμβολή των ψυχολόγων στην υπέρβαση προβλημάτων που ανακύπτουν εντός του οικογενειακού περιβάλλοντος; Πώς η συμβουλευτική ψυχολογία βοηθά στην πρώιμη αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων;

Ο ψυχολόγος μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά αφενός στον εντοπισμό των προβλημάτων και στην αναγνώριση των συναισθημάτων αφετέρου στην απόκτηση της δυνατότητας επίλυσης τους ώστε τα μέλη της οικογένειας να υιοθετήσουν ένα νέο μοντέλο λειτουργίας, καλύτερης επικοινωνίας αλλά και κατανόησης των μελών της. Παράλληλα μπορεί να βοηθήσει τους γονείς που αντιμετωπίζουν προβλήματα στη σχέση με τα παιδιά τους μέσα από παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη ενίσχυση του γονεϊκού ρόλου.

Πώς θα χαρακτηρίζατε τα σημερινά παιδιά από ψυχολογική άποψη; Ποιοι παράγοντες συνήθως διαταράσσουν την ψυχολογία παιδιών και εφήβων;

Τα παιδιά σήμερα φαίνονται ιδιαίτερα πιεσμένα από τις πολλαπλές υποχρεώσεις τους που απορρέουν από το σχολείο και τις εξωσχολικές τους δραστηριότητες. Παράλληλα μετατρέπονται συχνά πυκνά σε θεατές των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι γονείς τους εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Η διαθεσιμότητα των γονιών είναι περιορισμένη με συνέπεια να παραμελούν συχνά τις ψυχικές ανάγκες των παιδιών τους .
Κάθε γεγονός που συμβαίνει στην οικογένεια, όπως συγκρούσεις μεταξύ των γονιών, διαζύγιο ή απομάκρυνση του ενός γονιού από την οικογένεια, κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας του γονιού, ή θάνατος γονιού ή άλλου στενού συγγενούς, προβλήματα στη σχέση με τους συμμαθητές τους, κάποια μετακόμιση, αλλαγή σχολείου, ο ερχομός νέου μωρού στην οικογένεια τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα, η ανεργία των γονιών κλπ. Τα παιδιά είναι ο καθρέπτης κάθε οικογένειας, κάθε τι λοιπόν που μας συμβαίνει ή μας απασχολεί επηρεάζει και τα ίδια, όσο και αν προσπαθούμε να το κρύψουμε.

Θεωρείτε εύκολη τη συνεργασία θεραπευτή και θεραπευομένου; Με ποιους τρόπους η δύσκολη συνεργασία – επικοινωνία μπορεί να βελτιωθεί; Υπάρχουν φορές που αυτή η επικοινωνία είναι ανέφικτη;

Ο θεραπευτής είναι ο σύμμαχος στη διαδρομή να κατανοήσει κάποιος τον εαυτό του και στις αλλαγές που θέλει να κάνει. Η διαδικασία της ψυχολογικής θεραπείας βασίζεται στο διάλογο και στη σκέψη. Οι πρώτες συνεδρίες αφορούν κυρίως δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης με το ψυχολόγο και στον εντοπισμό των βασικών δυσκολιών του ατόμου. Είναι απαραίτητο το άτομο να αισθάνεται άνετα με το θεραπευτή του και ότι γίνεται αποδεκτός. Ενδεχομένως σε κάποιες περιπτώσεις ο θεραπευόμενος δεν είναι ευχαριστημένος με κάτι που του είπε ή έκανε ο θεραπευτής και αισθάνθηκε ότι τον έφερε σε δύσκολη θέση ή και θύμωσε μαζί του. Σε αυτή τη περίπτωση είναι καλύτερα ο θεραπευόμενος να εκφράσει αυτά που αισθάνεται ή σκέπτεται στο θεραπευτή του και ανάλογα να αποφασίσει.

Ποιες συμβουλές θα δίνατε σε κάποιον για μία καλύτερη ζωή; Με ποιους απλούς τρόπους θα μπορούσαμε να καλυτερεύσουμε την καθημερινότητά μας;

Να έχετε πάντα στη σκέψη σας ότι το χρώμα στην καθημερινότητα σας το δίνετε εσείς. Ξεκινώντας από το πρωί με οδηγό την θετική σκέψη. Αφιερώνετε λίγο χρόνο κάθε μέρα στον εαυτό σας, βάζετε κάποια δραστηριότητα η οποία σας ευχαριστεί. Να περνάτε κάθε μέρα έστω λίγο χρόνο με τον σύντροφό σας συζητώντας για θέματα που αφορούν στη σχέση σας. Ακόμα και αν αντιμετωπίζετε προβλήματα τη συγκεκριμένη περίοδο, να τα διαχειρίζεστε με ηρεμία, ψυχραιμία, κατανόηση και να προτάσσετε ποια είναι τα πιο σημαντικά από αυτά. Ο καλός προγραμματισμός δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας μέσα στην καθημερινότητά σας. Να επιδιώκετε τακτικά την επικοινωνία με τους φίλους σας. Επιδιώκετε να περνάτε καλά σε όλες της δραστηριότητες στη δουλειά σας, στην οικογένεια σας , στη σχέση σας με τα παιδιά σας.

Υπάρχει μία κλασική ερώτηση που αφορά τη διάκριση ψυχολόγου- ψυχίατρου. Σας το ρωτώ αυτό με βάση τη συγκεκριμένη διατύπωση που είναι αρκετά συνηθισμένη σήμερα: “ Σας συμβουλεύω να επισκεφθείτε τον ψυχίατρό σας. Σας το συμβουλεύει ο ψυχολόγος σας”. Πότε ζητά κανείς βοήθεια ψυχολόγου και πότε ψυχίατρου;

Είναι και οι δυο επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Ο ψυχίατρος έχει αποκτήσει πτυχίο στην ιατρική και μετά έχει κάνει ειδικότητα στην ψυχιατρική με εκπαίδευση στην αξιολόγηση, τη διάγνωση και τη θεραπεία των ψυχικών ασθενειών. Είναι αποκλειστικής του αρμοδιότητας η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής. Στον ψυχίατρο μπορεί να απευθυνθεί κατά κύριο λόγο οποιοσδήποτε έχει σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές που είναι αναγκαία η χρήση της φαρμακευτικής αγωγής καθώς επίσης και για πιο ήπια προβλήματα που επίσης χρειάζεται φαρμακευτική αγωγή. Ενδεχομένως έχει εκπαιδευτεί και σε μεθόδους ψυχοθεραπείας.
Ο ψυχολόγος έχει πτυχίο στη ψυχολογία και έχει εκπαιδευτεί να ερευνά και να αξιολογεί την προσωπικότητα, τη συμπεριφορά και την ψυχική οργάνωση του ατόμου σ όλα τα στάδια της ανάπτυξης. Χρησιμοποιεί ειδικές δοκιμασίες για την αξιολόγηση της νοητικής λειτουργίας και για την διερεύνηση των προβλημάτων στη συμπεριφορά και στον συναισθηματικό τομέα. Αξιολογεί γιατί το άτομο σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται με το συγκεκριμένο τρόπο και εφαρμόζει τις καθιερωμένες αρχές και μεθόδους της επιστήμης της ψυχολογίας προκειμένου να το βοηθήσει να κατανοήσει να ερμηνεύσει και να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεται και να διαπραγματευτεί εκ νέου τη ζωή του.