Συμβουλές σε γονείς για την κρίση από την Α. Καππάτου

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΔΩΡΑ ΝΕΣΤΟΡΙΔΟΥ

Η διακεκριμένη ψυχολόγος, παιδοψυχολόγος και συγγραφέας Αλεξάνδρα Καππάτου θα βρεθεί στη Θεσσαλονίκη για την παρουσίαση δύο βιβλίων της, «Οι γονείς κάνουν τη διαφορά» και «Μεγαλώστε ευτυχισμένα παιδιά» (εκδόσεις «Μίνωας») στο βιβλιοπωλείο «Ιανός» (Αριστοτέλους 7) . Τα δύο βιβλία έχουν να κάνουν με τη διαπαιδαγώγηση γονιών και παιδιών και τη διαχείριση προβλημάτων σε μία εποχή που αυτά αυξάνονται διαρκώς.Με αυτήν την αφορμή μας μίλησε για κάποια θέματα που είναι σίγουρο ότι απασχολούν πολλούς γονείς στην Ελλάδα της κρίσης.

Η οικονομική κρίση έχει γίνει καθημερινότητα πλέον και έχει μπει για τα καλά στο λεξιλόγιο μας.

Πώς αισθάνονται τα παιδιά την κρίση και με ποιο τρόπο μπορούν οι γονείς να εξηγήσουν τι συμβαίνει;

«Η κρίση είναι στην καθημερινότητα μας. Τα παιδιά τη βιώνουν και  δεν είναι κάτι καινούριο.Ήδη οι επιπτώσεις στο οικονομικό υπόβαθρο κάθε οικογένειας είναι κάτι παραπάνω από ορατές και τα παιδιά έχουν κληθεί να προσαρμοστούν σε ένα άλλο μοντέλο που μπορεί να είναι πιο χαμηλό από αυτό που έχουν μάθει.

Για τα παιδιά, η κρίση έχει να κάνει με το πώς το εισπράττει ο γονιός τους και έχουμε ξεπεράσει τα αρχικά στάδια που ο γονιός το βίωνε πολύ άσχημα. Τώρα οι περισσότεροι έχουν συμφιλιωθεί μ’ αυτό. Βέβαια, υπάρχουν και σοβαρότατα προβλήματα σε πολλές οικογένειες, τα οποία τα βλέπουν τα παιδιά. Όταν ο γονιός είναι ανήσυχος και αφοσιωμένος σε άλλου είδους θέματα δε διαθέτει τη ψυχική διάθεση να ασχοληθεί και να συνδεθεί επί της ουσίας με το παιδί, ενώ μπορεί να το θέλει. Η έλλειψη διαθεσιμότητας φαίνεται στη σχέση με το παιδί και το ίδιο το εισπράττει με διάφορους τρόπους όπως εκνευρισμό, προβλήματα στη συμπεριφορά, άγχος, αναίτιες εκρήξεις, δυσκολίες στον ύπνο, πτώση σχολικής επίδοσης, προβλήματα με τους συνομηλίκους και για τα παιδιά στην εφηβεία προστίθενται οι εξαρτήσεις. Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι κάθε παιδί το βιώνει όπως και η οικογένεια και από τα μηνύματα που εισπράττει. Ο γονιός πρέπει να λειτουργεί καθησυχαστικά προς το παιδί, να ασχοληθεί μαζί του, να αποφεύγονται οι συζητήσεις για τα οικονομικά προβλήματα οι οποίες είναι συνεχείς και να δείξουμε και μια θετική προοπτική. Τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν τόσο πολύ αν θα πάρουν πέντε παιχνίδια, καταλαβαίνουν όμως πάρα πολύ καλά αν ο γονιός έχει όρεξη να είναι μαζί τους».

Μπορούν, δηλαδή, οι ίδιοι οι γονείς να διαχειριστούν το καθημερινό τους άγχος χωρίς να το μεταφέρουν στα παιδιά και πώς θα μπορέσει να υπάρξει αρμονία και ηρεμία στην καθημερινότητά τους με αυτά;

«Ο γονιός παρά τα προβλήματα οφείλει να χρησιμοποιήσει την ευελιξία του προκειμένου να διαχειριστεί αυτού του είδους τις δυσκολίες, να προσαρμοστεί, γιατί όσο πιο γρήγορα το κάνει τόσο καλύτερα θα προσαρμοστούν και τα παιδιά του. Πρέπει να μάθει να περιορίζει το άγχος του, να το ελέγχει ,να παίρνει δύναμη και ο ίδιος από τη σχέση του με τα παιδιά. Τελικά, όσο άγχος και να έχω δεν αλλάζει κάτι, άρα αυτό που με συμφέρει είναι να δω τι ελιγμούς μπορώ να κάνω για να μπορέσω να λειτουργήσω προς όφελος μου και προς όφελος των παιδιών. Σ’ αυτήν τη διαδρομή, η επαφή μου με τα παιδιά και η σχέση μου μαζί τους θα βοηθήσουν πάρα πολύ».

Με δεδομένη τη δύσκολη οικονομική κατάσταση της οικογένειας, πώς μπορούν οι γονείς να μάθουν στο παιδί να διαχειρίζεται τα χρήματά του;

«Σήμερα, προφανώς, το χαρτζιλίκι έχει μειωθεί πάρα πολύ. Είναι μια ευκαιρία να κάνουμε ένα restart. Παλιότερα, δίναμε χαρτζιλίκι και λέγαμε στο παιδί «κάνε ό,τι θες» κι αυτό ήταν πέρα ως πέρα λάθος διότι πρέπει να το έχουμε εκπαιδεύσει πώς θα το χρησιμοποιεί για να μάθει όχι μόνο την αξία της αποταμίευσης, αλλά και την αξία του χρήματος και της προσπάθειας του γονιού να κερδίσει τα χρήματα. Τώρα έχουμε μια χρυσή ευκαιρία να τους δίνουμε χαρτζιλίκι, βάσει των αναγκών τους αλλά και να καταλάβουν τα ίδια τις καταναλωτικές τους ανάγκες. Άρα το χαρτζιλίκι θα μπορέσει να καθοριστεί βάσει της ηλικίας του, των αναγκών που έχει και κατά περιόδους ίσως θα χρειαστεί μια αναπροσαρμογή. Πάντως, τώρα με την οικονομική κρίση βλέπουμε ότι τα παιδιά διαλέγουν ανέξοδους τρόπους διασκέδασης ή κάνουν και μικρό έρανο μεταξύ τους για να καλύψουν το έξοδο ενός φίλου τους που μπορεί στη συγκεκριμένη περίοδο να μην έχει χαρτζιλίκι και δεν έχουν και πρόβλημα μ’ αυτό. Άρα τα χρήματα και το πρόβλημα με το χαρτζιλίκι εμείς οι γονείς το είχαμε δημιουργήσει, όχι τα παιδιά μας. Τα παιδιά προσαρμόζονται καλύτερα στα νέα δεδομένα. Αντίθετα εμείς, πολλές φορές, είμαστε τροχοπέδη στην προσαρμογή των παιδιών μας».

Πώς μπορούν να διαφυλάξουν οι γονείς τα παιδιά τους από φαινόμενα κοινωνικού ρατσισμού που ενδεχομένως να συμβούν στο σχολείο ή στο φιλικό τους περιβάλλον;

«Έχω μια αίσθηση, χωρίς να έχω στοιχεία, ότι αυτό είναι πολύ περιορισμένης έκτασης φαινόμενο γιατί δεν υπάρχει οικογένεια που δεν έχει πρόβλημα. Δεν έχουν κατατεθεί περιστατικά αυτά τα τρία χρόνια κρίσης που τα παιδιά απομονώνουν κάποια άλλα επειδή δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα. Ίσα – ίσα τώρα υπάρχει ένα κλίμα άμιλλας κ συνεργασίας, ακόμα και για τα παιδιά που δεν έχουν, οι συμμαθητές τους προσπαθούν να τα βοηθήσουν. Φαίνεται ότι υπάρχουν κάποιες αλλαγές στη νοοτροπία και καλλιεργούνται και από τους εκπαιδευτικούς, όπου βασικοί άξονες είναι η συνεργασία, η συνεννόηση και η αλληλεγγύη. Υπάρχει μια ομογενοποίηση γιατί οι περισσότεροι βρισκόμαστε στην ίδια κατηγορία άρα υπάρχει μια ασυνείδητη συμμαχία και τα παιδιά είναι πιο φυσιολογικά πλέον. Συζητήσεις για τις μάρκες ρούχων τις βλέπω, ακόμα βέβαια, σε κάποια σχολεία ιδιωτικά των Αθηνών αλλά δεν είναι σε τόσο μεγάλη έκταση. Ταυτόχρονα, όμως, υπάρχουν κάποια άλλα παιδιά που τα στηλιτεύουν επειδή φοράνε μάρκες. Η κρίση είναι ευκαιρία να το σπάσουμε όλο αυτό και να γίνουμε πιο ουσιαστικοί».

Ας το προχωρήσουμε λίγο παραπέρα. Τελευταία, παρατηρούμε ολοένα και αυξανόμενα φαινόμενα εκφοβισμού – bullying. Πού οφείλεται αυτό; Συνδέεται με την κοινωνική κρίση, πέρα από οικονομική, που βιώνουμε; 

«Πράγματι το bullying πάντα υπήρχε αλλά, όμως, φαίνεται ότι υπάρχει μια αύξηση τα τελευταία χρόνια. Υπεισέρχονται διάφοροι παράγοντες, ατομικοί, κοινωνικοί, περιβαλλοντικοί, όπου ενισχύουν την εμφάνιση του φαινομένου. Η κρίση, βέβαια, συνδέεται με την αύξηση βίας και στην οικογένεια σε μια δύσκολη οικονομικά περίοδο. Στα σχολεία, όμως, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, για παράδειγμα, αν οι γονείς είναι πολύ αυταρχικοί ή αδιάφοροι, η στάση των εκπαιδευτικών προς τη βία, η επαφή των παιδιών με τη βία μέσα από τις διάφορες πλατφόρμες εικονικής πραγματικότητας, τα ΜΜΕ. Υπάρχει, λοιπόν, σωρεία παραγόντων και παραμέτρων που συνηγορούν στην αύξηση του φαινομένου του εκφοβισμού κ δυστυχώς όλα αυτά συνάδουν και με το πώς υπάρχει ο κοινωνικός ιστός γιατί η βία είναι διάχυτη γύρω μας. Όλα αυτά περνάμε στα παιδιά μας, που τα είχαμε για χρόνια αφήσει σε μια εικονική πραγματικότητα με πάρα πολλές παροχές που δεν είχαν ανάγκη, για τη δική μας την απουσία, συναισθηματική και φυσική. Όλα αυτά ενίσχυαν και άφηναν τα παιδιά αβοήθητα σε μια κατάσταση που η βία ήταν ένα μέσον εκτόνωσης. Άρα, είναι ξεκάθαρη η σύνδεση οικονομικής και κοινωνικής κρίσης με τη βία στα σχολεία αλλά δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας».

Τελικά, πώς μπορούν οι γονείς να καταλάβουν τι συμβαίνει στο παιδί τους και επομένως, να το προστατέψουν είτε είναι θύμα ή θύτης;

«Στις περισσότερες περιπτώσεις τα παιδιά δε μιλάνε στους γονείς γιατί ντρέπονται, φοβούνται τις αντιδράσεις τους και αισθάνονται ένοχα, φοβούνται αν οι γονείς περάσουν σε ενέργειες που θα έχουν ως αποτέλεσμα οι συμμαθητές που τους εκβιάζουν, το κοροϊδέψουν περισσότερο. Κάποιες ενδείξεις είναι οι εξής: φόβος, να αποφεύγει το σχολείο, εκνευρισμός και ανεξήγητα ξεσπάσματα, όταν περιορίζονται οι επαφές με τους συμμαθητές, όταν μας παρακαλεί να πάμε μαζί του, όταν γυρίζει από το σχολείο και λείπουν τετράδια ή έχει σκισμένη τσάντα και ρούχα και μώλωπες. Επίσης σε μεγαλύτερα παιδιά υπάρχει και η πτώση της σχολικής επίδοσης, προβλήματα στον ύπνο και στην εφηβεία η άρνηση να πάει στο σχολείο, θλίψη και εκρήξεις, όταν κάνει απουσίες χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, όταν  στα διαλείμματα ή κρύβεται ή πάει κοντά στο δάσκαλο, όταν δε θέλει να πάει σε εκδηλώσεις και εκδρομές, όταν ζητά χρήματα συχνά χωρίς ο γονιός να ξέρει που τα ξοδεύει, όταν δεν το καλεί κανένας συμμαθητής σε πάρτι, όταν έχει ένα φόβο να χρησιμοποιήσει το κινητό του και ζητά να αλλάξει αριθμό.

»Οι γονείς θα πρέπει να ακούσουν το παιδί τους με πάρα πολύ ψυχραιμία και ηρεμία. Να το διαβεβαιώσουν ότι δεν ευθύνεται αυτό το ίδιο και ότι είναι ασφαλές και δεν πρόκειται να συμβεί κάτι άλλο. Να του εξηγήσουμε ότι πολλές φορές μπορεί να υπάρχουν κάποια παιδιά που μπορεί να είναι επιθετικά και ίσως να παρασύρουν και άλλα για να λειτουργούν σαν παρέα και ότι είναι λογικό να μη μπορούν να τα βγάλουν πέρα. Το ίδιο είναι σε θέση να βάλει όρια σε οποιονδήποτε το ενοχλεί. Βέβαια, είναι πολύ σημαντικό να συνεννοηθούμε άμεσα με το σχολείο για να δούμε τι ενέργειες θα κάνει ο δάσκαλος και ο διευθυντής. Κι εδώ θα πρέπει να πω ότι μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα υπάρχει παντελής απουσία σχολικών ψυχολόγων που είναι οι καθ’ ύλην αρμόδιοι να διαχειρίζονται κρίσεις και να λειτουργούν σε επίπεδο πρόληψης γιατί πολλές φορές οι δάσκαλοι έχουν όλη την καλή διάθεση  δεν έχουν όμως τη τεχνογνωσία.

»Επιπλέον, είναι βασικό να αναρωτηθεί κάθε γονιός για ποιο λόγο το παιδί του αποδείχτηκε θύμα, αν έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, αν νιώθει απροστάτευτο. Να το βοηθήσουμε να έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του, να βρει δραστηριότητες που θα το βοηθήσουν σ’ αυτό και να εκφράζει τα συναισθήματα του. Αν είναι θύτης, είναι ένα παιδί που έχει φυσική δύναμη, ενεργητικό και δημοφιλές. Πολλές φορές, αυτά τα παιδιά παρουσιάζουν συναισθηματική ανωριμότητα και χαμηλή αυτοεκτίμηση παρά τη συμπεριφορά αυτή. Εκφοβίζοντας, λοιπόν, νιώθουν σημαντικοί, παίρνουν αξία και γίνονται αποδεκτοί. Σε πολλές περιπτώσεις έχει προηγουμένως θυματοποιηθεί και το ίδιο και οι γονείς είναι αυταρχικοί και έχουν κακή επικοινωνία. Άρα όταν ο γονιός βλέπει ότι το παιδί λειτουργεί μ’ αυτόν τον τρόπο θα πρέπει να προβληματιστεί για τη σχέση που έχει με το παιδί και να βρει τρόπους να κατασταλεί αυτή η επιθετικότητα, για να μάθει και το ίδιο ότι με βία δεν λύνονται οι διαφορές και να μάθει στη συνεργασία και την άμιλλα. Κάποιες φορές για τους νταήδες είχαμε ενδείξεις από μικρή ηλικία οι οποίες πέρασαν απαρατήρητες. Εν τέλει, πρέπει κ στις δυο περιπτώσεις να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να τα μάθουμε να διαχειρίζονται καταστάσεις, να δούμε τι μηνύματα τους περνάμε. Ο στόχος μας είναι να αποκτήσουν ανεξαρτησία και να μάθουν να διαχειρίζονται μόνοι τους τα θέματα, ξέροντας ότι τα στηρίζουμε».

3. Συνέντευξη στον ραδιοφωνικό σταθμό 9,58   Ερτ 3 στη  Μακεδονία

. 

4. Αγγελιοφόρος  για την παρουσίαση των βιβλίων στον Ιανό στην Θεσσαλονίκη 

https://www.agelioforos.gr/default.asp?pid=7
<https://www.agelioforos.gr/default.asp?pid=7&ct=100&artid=179752>
&ct=100&artid=179752