Μommy – Το παιδί μου κι εγώ – Τεύχος 200 Της Ζηνοβίας Κυριαζοπούλου
Η Ελλάδα θεωρείται μια από τις χώρες στις οποίες ο θεσμός της Ελληνικής παραδοσιακής οικογένειας είναι ακόμη ισχυρός. Όμως πρόσφατα στοιχεία από την τελευταία απογραφή (2011), τα οποία θα δοθούν επίσημα στην δημοσιότητα τον ερχόμενο Ιούλιο αποδεικνύουν ότι πλέον 1 στις 5 οικογένειες αποτελείται από ένα γονιό.
Με τη συνεργασία της Αλεξάνδρας Καππάτου, Ψυχολόγος παιδοψυχολόγος συγγραφέας και της Ελένης Τάτση, Προϊσταμένη του τμήματος αντιμετώπισης της βίας λόγω φύλου, Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων
Πριν από κάποια χρόνια, η εικόνα ενός γονιού που μεγάλωνε μόνος το παιδί του αποτελούσε ταμπού και συχνά προκαλούσε αρνητική κριτική και πικρά σχόλια. Όμως, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, με τη βελτίωση του μορφωτικού, κοινωνικού και οικονομικού επιπέδου, επέφερε σημαντικές αλλαγές στις σχέσεις των δυο φύλων. Τα χωρισμένα ζευγάρια ή οι ανύπαντρες μητέρες δεν αισθάνονται πια ότι στοχοποιούνται και περιθωριοποιούνται όπως συνέβαινε παλιότερα. Σε αυτή την κατεύθυνση έχει συμβάλλει η οικονομική χειραφέτηση της γυναίκας, που δεν αισθάνεται υποχρεωμένη ή και καταδικασμένη να ακολουθήσει …τη μοίρα της σε μια σχέση που δεν την ικανοποιεί επειδή είναι οικονομικά εξαρτώμενη. Έτσι, ο αριθμός των διαζυγίων έχει τετραπλασιαστεί τα τελευταία 30 χρόνια.
Παράλληλα, ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός γυναικών, που παρουσιάζουν ανοδική πορεία, αποφασίζει να αποκτήσει παιδί εκτός γάμου. Αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους, όπως πχ. η προχωρημένη ηλικία για τεκνοποίηση ή η έλλειψη μιας σταθερής σχέσης, κλπ. Αν προσθέσουμε και τις περιπτώσεις χηρείας, αντιλαμβανόμαστε ότι πολλά παιδιά σήμερα μεγαλώνουν με τον γονιό τους.
Η ψυχολογία του γονιού
Ο γονέας που μεγαλώνει μόνος τα παιδιά του, καλείται να αναλάβει πολλαπλούς ρόλους. Αρχικά να διαχειριστεί τις οικονομικές δυσκολίες που μπορεί να είναι και πολύ σοβαρές ειδικά στις περιπτώσεις των ανύπαντρων μητέρων και των χήρων συχνά όμως και των διαζευγμένων όπου ναι μεν υπάρχει ο άλλος γονιός αλλά δεν συνεισφέρει οικονομικά. Παράλληλα είναι επιφορτισμένοι με τα πρακτικά θέματα της καθημερινότητας της οικογένειάς τους (μαγείρεμα, καθαριότητα, διάβασμα παιδιών, εξωσχολικές δραστηριότητες κλπ), την κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών των παιδιών τους, την έλλειψη ελεύθερου χρόνου, τη μοναξιά τους κλπ… Αυτά ισχύουν σε κάποιες περιπτώσεις και για τους διαζευγμένους γονείς, όταν ο γονιός που απουσιάζει δεν συμμετέχει στην καθημερινότητα των παιδιών του. Η κοινωνική ζωή ενός τέτοιου γονέα συχνά περιορίζεται και φαίνεται ότι υπάρχει μια τάση κοινωνικού αποκλεισμού δεδομένου ότι αποφεύγει να συναναστρέφεται με ανόμοιες οικογένειες ενώ συχνά νιώθει ότι δεν είναι επιθυμητός ο ίδιος και τα παιδιά του. Συνήθως αναζητά παρέες με άτομα που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με τον ίδιο. Όλα αυτά λειτουργούν πιεστικά στην ψυχολογία του μόνου γονιού, όπου συχνά φαίνεται ανασφαλής, αγχωμένος, απαισιόδοξος, ή κατακλύζεται από αρνητικές σκέψεις για το μέλλον του ίδιου και των παιδιών του. Το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας του είναι γεμάτο με ευθύνες και υποχρεώσεις. Μαρτυρίες μόνων γονιών αναφέρουν ότι δεν έχουν καθόλου ελεύθερο χρόνο δεν βγαίνουν με φίλους και έχουν μεγάλα διαστήματα που αισθάνονται μόνοι. Για πολλές μητέρες η μονογονεϊκότητα συνεπάγεται μοναχικότητα, απομόνωση και αδυναμία για τη δημιουργία ερωτικών σχέσεων.
Ο ψυχισμός των παιδιών
Σε περίπτωση διαζυγίου, τα παιδιά πληγώνονται από τη διάσπαση της οικογένειάς τους και το γεγονός ότι απομακρύνεται ο ένας τους γονιός από το σπίτι. Το πώς θα επιδράσει αυτό το τραυματικό γεγονός στη ζωή των παιδιών εξαρτάται από τις συνθήκες που προηγήθηκαν του διαζυγίου, τα βιώματα του παιδιού, την σχέση που έχει αναπτύξει με το γονιό που απουσιάζει, τη σχέση των δυο γονιών μεταξύ τους μετά το διαζύγιο, πόσο συχνά θα συναντά το γονιό που απουσιάζει, τη διαθεσιμότητα του άλλου γονιού κλπ. Συνήθεις αντιδράσεις των παιδιών στη νέα κατάσταση της οικογένειάς τους είναι το άγχος, η αγωνία, η θλίψη, οι ενοχές που εκφράζονται με προβλήματα στη συμπεριφορά, όπως επιθετικότητα, αρνητισμός, ένταση, αναίτια κλάματα, κ.λ.π., στις συνήθειες ύπνου ή φαγητού, στη σχολική τους φοίτηση κλπ.
Τα παιδιά που είναι εκτός γάμου και δεν έχουν γνωρίσει το πατέρα τους βασανίζονται από ενοχές μήπως εκείνα ευθύνονται που εγκατέλειψε την μητέρα τους και ένα μεγάλο ερωτηματικό κυριαρχεί στη ζωή τους: «Γιατί με απέρριψε;», «Πως άραγε να είναι;», «Με αγαπά;», «Έχει δημιουργήσει άλλη οικογένεια;», «Έχω αδέλφια;», «Αν με ρωτήσουν οι συμμαθητές μου για τον μπαμπά μου, τι να πω;» κλπ.
Αν φύγει από τη ζωή ο ένας γονιός, τα παιδιά αισθάνονται ενοχές για τυχόν δική τους ευθύνη γι’ αυτό που συνέβη, καλούνται να διαχειριστούν την ανασφάλεια και τον φόβο μήπως χάσουν και τον άλλο γονιό τους, βιώνουν το πένθος τους για το γονιό που έφυγε, την πιθανή έλλειψη διάθεσης του γονιού που έχει μείνει κλπ.
Σε κάθε περίπτωση ο τρόπος που τα παιδιά βιώνουν την αλήθεια της οικογένειας τους εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους, όπως πχ την ηλικία τους, τα βιώματά τους, την ωριμότητά τους, τη σχέση με το γονέα που απουσιάζει, κυρίως όμως από τον τρόπο που ο γονιός με τον οποίο μένουν διαχειρίζεται την κατάσταση και το πόσο συναισθηματικά διαθέσιμος είναι προς τα παιδιά του.
Είναι σημαντικό οι γονείς που μεγαλώνουν μόνοι τους τα παιδιά τους να προσπαθούν να εντάσσονται στο κοινωνικό σύνολο, να διατηρούν σχέσεις με άλλες «ολοκληρωμένες» οικογένειες, να είναι ανοικτοί στην επικοινωνία με τα παιδιά τους και να είναι ειλικρινείς προς αυτά.
• Να τους δίνουν την δυνατότητα να εκφράσουν τα συναισθήματά τους αλλά και τυχόν απορίες τους και να είναι πρόθυμοι να τους δώσουν απαντήσεις προσαρμοσμένες στην ηλικία τους.
• Να μην εξαρτώνται συναισθηματικά από αυτά και να μην αναλαμβάνουν ρόλους ή ευθύνες που δεν είναι για την ηλικία τους.
• Να τονίζουν στα παιδιά τους πόσο πολύ τα αγαπούν αλλά να το δείχνουν κιόλας.
• Να μη διστάζουν να ζητούν τη βοήθεια συγγενών ή και φίλων.
Αν υπάρχει ένα καλό δίκτυο στενών φίλων ή συγγενών η ζωή του μονογονέα διευκολύνεται πολύ. Ένα σημαντικό πρόβλημα που υπάρχει και ενδεχομένως λειτουργήσει καθοριστικά για το μέλλον είναι η οικονομική κατάσταση της μονογονεϊκής οικογένειας η οποία συνήθως δεν είναι καλή καθώς η κρατική υποστήριξη στους μόνους γονείς λάμπει δια της απουσίας της. Μέχρι τώρα την απουσία του κράτους πρόνοιας κάλυπταν οι οικογένειες των γονέων σήμερα όμως με τις περικοπές στους μισθούς τις συντάξεις και την ανεργία τι θα γίνει…;
Τι λέει ο νόμος
Όσον αφορά το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των μονογονεϊκών οικογενειών, ισχύουν τα εξής:
Με το Νόμο 1329/83 για την αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου, η άγαμη μητέρα εξομοιώνεται νομικά ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις με την έγγαμη μητέρα.
Με τον ίδιο Νόμο καταργείται κάθε δυσμενής διάκριση σε βάρος των παιδιών που γεννιούνται εκτός γάμου και προβλέπεται η πλήρης εξομοίωση με τα παιδιά που γεννιούνται από γάμο.
Επαγγελματικά δικαιώματα: Τι ισχύει σήμερα
Προβλέπεται η γονική άδεια άνευ αποδοχών για την ανατροφή του παιδιού, διάρκειας έως 7 μήνες στους μονογονείς εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα μέχρι το παιδί να συμπληρώσει την ηλικία των 3,5 ετών (αρ. 5 του ν. 1483/1984 ΦΕΚ Α΄153/8-10-1984 όπως συμπληρώθηκε και επεκτάθηκε με το άρθρο 25 του ν. 2639/1998 ΦΕΚ Α΄205/2-9-1998).
Σύμφωνα με το άρθρο 7 της ΕΓΣΣΕ του 2002 προβλέπεται ότι: Στους εργαζόμενους/ες που έχουν χηρέψει και στον άγαμο/η γονέα που έχουν την επιμέλεια του παιδιού χορηγείται άδεια με αποδοχές έξι (6) εργάσιμων ημερών το χρόνο πέραν αυτής που δικαιούται από άλλες διατάξεις και (8) ημερών εάν έχει 3 ή περισσότερα παιδιά. Η άδεια αυτή χορηγείται λόγω αυξημένων αναγκών φροντίδας των παιδιών ηλικίας μέχρι δώδεκα (12) ετών συμπληρωμένων, χορηγείται εφάπαξ ή τμηματικά μετά από συνεννόηση με τον εργοδότη, σύμφωνα με τις ανάγκες του γονέα και δεν πρέπει να συμπίπτει χρονικά με την αρχή ή το τέλος της ετήσιας κανονικής άδειας.
Με βάση τον ισχύοντα Υπαλληλικό Κώδικα (ν. 3528/2007 ΦΕΚ Α΄/26 / 2007 Κύρωση του Κώδικα Κατάστασης Δημοσίων Πολιτικών Υπαλλήλων και Υπαλλήλων ΝΠΔΔ:
Ο χρόνος εργασίας του γονέα υπαλλήλου μειώνεται κατά δύο (2) ώρες ημερησίως εφόσον έχει τέκνα ηλικίας έως δύο (2) ετών και κατά μία (1) ώρα, εφόσον έχει τέκνα ηλικίας από δύο (2) έως τεσσάρων (4) ετών. Ο γονέας υπάλληλος δικαιούται εννέα (9) μήνες άδεια με αποδοχές για ανατροφή παιδιού, εφόσον δεν κάνει χρήση του μειωμένου ωραρίου.
Για το γονέα που είναι άγαμος ή χήρος ή διαζευγμένος ή έχει αναπηρία 67% και άνω, το κατά μία ώρα μειωμένο ωράριο ή η άδεια του προσαυξάνονται κατά έξι (6) μήνες ή ένα (1) μήνα αντίστοιχα (αρ. 53 παρ. 2).
Σύμφωνα με το ίδιο άρθρο στην παρ. 5 ορίζεται ότι «Σε περίπτωση διάστασης, διαζυγίου, χηρείας ή γέννησης τέκνου χωρίς γάμο των γονέων του, την άδεια της παρ. 1 και τις διευκολύνσεις της παρ. 2 του παρόντος άρθρου δικαιούται ο γονέας που ασκεί την επιμέλεια».
Επιδόματα
Με το Νόμο 1849/89 προβλέπεται η χορήγηση επιδόματος γάμου και στους αρχηγούς ΜΓΟ στον ιδιωτικό τομέα. ( Άρθρο 20 του Ν 1849/1989 ΦΕΚ Α 113/8-5-1989 : Κυρώνονται κι έχουν ισχύ νόμου οι διατάξεις των άρθρων 5 και 7 της από 10.3.89 Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας, που δημοσιεύθηκε με την αριθμ. 12756/23.3.89 απόφαση του Υπουργού Εργασίας στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 213/Β/23.3.89), οι οποίες έχουν ως εξής:
Του προβλεπόμενου από την Ε.Γ.Σ.Σ.Ε. επιδόματος γάμου δικαιούχοι είναι και οι άγαμοι γονείς, καθώς και οι ευρισκόμενοι σε κατάσταση χηρείας και οι διαζευγμένοι, από τη δημοσίευση του παρόντος νόμου.
Καταβάλλεται από τους Δήμους μηνιαίο επίδομα 44 ευρώ σε παιδιά που στερούνται της πατρικής προστασίας.
Αναγνωρίζεται ως πολύτεκνος ο μονογονέας με τρία παιδιά, ο οποίος έχει τη γονική μέριμνα και επιμέλειά τους και είναι ο μόνος υπόχρεος για τη διατροφή τους εφόσον τα παιδιά είναι άγαμα και δεν έχουν συμπληρώσει το 23ο έτος της ηλικίας τους ή σπουδάζουν ή εκπληρώνουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και δεν έχουν συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας τους (άρθρο 6, παρ. 2 του Νόμου 3454/06, ΦΕΚ Α΄ 75/7-4-2006).
Άλλες παροχές
Σε διαγωνισμούς του ΑΣΕΠ για συμβασιούχους ορισμένου χρόνου με το Ν.2190/94 όπως ισχύει, οι αρχηγοί μονογονεϊκών οικογενειών μοριοδοτούνται με 50 επιπλέον μονάδες για κάθε τέκνο.
Παιδιά μονογονεϊκών οικογενειών εγγράφονται κατά προτεραιότητα στους Παιδικούς Σταθμούς των ΟΤΑ.
Μειώνεται κατά 1 μήνα η στρατιωτική θητεία του τέκνου άγαμης μητέρας όπως και του τέκνου ορφανού από ένα γονέα (αντί 9 μήνες, 8 μήνες).
Σχετικά με την περίθαλψη, παρέχεται δωρεάν νοσοκομειακή και ιατροφαρμακευτική στις ανασφάλιστες και οικονομικά αδύναμες άγαμες μητέρες. Δικαίωμα νοσοκομειακής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης έχει ο ανασφάλιστος
διαζευγμένος ή σε διάσταση, σαν άμεσα ασφαλισμένος στον ασφαλιστικό φορέα που ήταν ασφαλισμένος ο άλλος σύζυγος κατά το χρόνο λύσης του γάμου. Το ασφαλιστικό αυτό δικαίωμα ασκείται εντός έτους από την ημερομηνία της τελεσίδικης έκδοσης της απόφασης του διαζυγίου.
Το Κέντρο Προστασίας Παιδιού Αττικής «Η Μητέρα» (προηγούμενη ονομασία Κέντρο Βρεφών Μητέρα) παρέχει στην άγαμη μητέρα, φιλοξενία ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, κάλυψη του τοκετού και προστασία του παιδιού της μέχρι να είναι έτοιμη να το αναλάβει η ίδια εφόσον επιθυμεί. Διαφορετικά εξασφαλίζεται η τοποθέτησή του σε ανάδοχη οικογένεια ή η υιοθεσία.
Μονογονεϊκοί Σύλλογοι στην Ελλάδα…
Φορείς που μπορείτε να απευθυνθείτε:
Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων 213 1511114-121
Κοινωνικές Υπηρεσίες Δήμων
ΟΑΕΔ Κεντρική Υπηρεσία-Διοίκηση 210 9989183
Κέντρο Προστασίας Παιδιού «Η Μητέρα» 213 2015700
