Της Παναγιώτας Καρλατήρα
Με τη συνεργασία της ψυχολόγου – παιδοψυχολόγου – συγγραφέα κυρίας ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΚΑΠΠΑΤΟΥ
Η εφηβεία είναι η μεταβατική περίοδος της ανάπτυξης κατά την οποία το παιδί σταδιακά απομακρύνεται από τον κόσμο της παιδικότητας και μπαίνει στην ενηλικίωση, σε όλες τις εκφάνσεις της ύπαρξής του, αρχής γενομένης από το σώμα του και στη συνέχεια από τη συμπεριφορά του.
Οι γονείς από την πλευρά τους συνήθως γίνονται – περισσότερο έντρομοι και λιγότερο ψύχραιμοι- παρατηρητές της αλλαγής του παιδιού τους αλλά και αποδέκτες της αμφισβήτησης που εκφράζεται απέναντι στον ρόλο τους και την εξουσία τους. Οι οικογένειες που περνούν την εφηβεία των παιδιών τους «χωρίς να το καταλάβουν» είναι ελάχιστες.
«Η εφηβεία αποτελεί την ηλικία από τα 10 μέχρι τα 19 χρόνια, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Συνοδεύεται από διάφορες και συχνά έντονες ψυχοσωματικές, ορμονικές και Ψυχοσυναισθηματικές αλλαγές. Χωρίζεται σε τρεις περιόδους, στην πρώιμη, τη μέση και την όψιμη εφηβεία» εξηγεί η ειδικός κυρία Αλεξάνδρα Καππάτου.
Κατά την πρώιμη εφηβεία, από τα 10 ως τα 13 χρόνια, ο έφηβος δείχνει αμηχανία, ανασφάλεια, ντροπή, ιδίως με τις αλλαγές στο σώμα του και τα πρωτόγνωρα ερωτικά συναισθήματα που αρχίζουν να αναδύονται. Αναζητά την παρέα με συνομηλίκους του ίδιου φύλου. Κάποιες φορές αντιδρά με ξεσπάσματα που δυσκολεύουν τους γονείς.
Στη μέση εφηβεία, από τα 14 ως τα 17 χρόνια, εμφανίζονται αντιδράσεις ή και συγκρούσεις με τους γονείς. Ο έφηβος αναζητά την ταυτότητα του, την ελευθερία του. Αρνείται να ακολουθεί σε οικογενειακές συγκεντρώσεις, οι φίλοι γίνονται εξαιρετικά σημαντικοί για αυτόν, οι πρώτοι έρωτες και οι απογοητεύσεις γίνονται πραγματικότητα.
Η όψιμη, από τα 17 μέχρι τα 19 με 20 χρόνια, είναι η περίοδος της εφηβείας όπου ο έφηβος ξεκαθαρίζει και σταθεροποιεί την εικόνα του για τον εαυτό του, κάνει σχέδια για το μέλλον, έχει σεξουαλική ζωή ενώ η σχέση του με τους γονείς του μπαίνει σε νέα βάση.
Η έναρξη της εφηβείας
Η έναρξη της εφηβείας τοποθετείται χρονικά γύρω στα 10 με 13 χρόνια, και σηματοδοτείται από τις πρώτες ενδείξεις της ήβης. Ήβη ορίζεται το σύνολο των βιολογικών και ανατομικών αλλαγών που καταλήγουν στο σώμα του ενηλίκου και στην ικανότητα αναπαραγωγής. Οι αλλαγές αφορούν το σώμα και κυρίως την ανάπτυξη των οστών, των γεννητικών οργάνων και του εγκεφάλου και διαρκούν κατά μέσο όρο για 5-6 χρόνια. Η ηλικία στην οποία αρχίζουν αυτές οι αλλαγές δε συμπίπτει σε όλα τα παιδιά ούτε διαρκεί το ίδιο. Στα κορίτσια ξεκινά μετά τα 8 χρόνια και ΣΤΑ αγόρια μετά τα 9 χρόνια, σε γενικές γραμμές από τα 10 ως τα 13 χρόνια. Οι πληροφορίες που αφορούν αυτές τις αλλαγές που επέρχονται με την ήβη είναι γνωστές στους σημερινούς εφήβους, συχνά πριν προλάβουν οι γονείς τους να τους μιλήσουν εκτενώς για αυτές -από το διαδίκτυο, τους φίλους, τις συζητήσεις. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι τα παιδιά τις κατανοούν καλύτερα ή περισσότερο. Επίσης, οι αλλαγές αυτές έρχονται με αποκλίσεις χρονικές, δηλαδή σε άλλους εφήβους παρουσιάζονται νωρίτερα και σε άλλους αργότερα, ενώ διαφορετική είναι η ένταση των εκδηλώσεών τους.
Μυρίζουν και νυστάζουν…
Η παραγωγή ορμονών και ιδρώτα κάνει το εφηβικό σώμα να μυρίζει εντονότερα από το παιδικό. Μεγαλώνουν οι ιδρωτοποιοί αδένες οπότε παρατηρείται στο πρόσωπο ή την πλάτη πολλή λιπαρότητα και ακμή. Όταν το πρώτο αυξητικό τίναγμα φτάνει στο ζενίθ του αγόρια και κορίτσια αρχίζουν να παρουσιάζουν αλλαγές στον ύπνο και την εγρήγορση. Οι περισσότεροι έφηβοι ουσιαστικά ξυπνούν στις 10 το πρωί. Την ώρα που αρχίζει το σχολείο, δηλαδή γύρω στις 8 και 30, σέρνονται από τη νύστα. Η καλύτερη ώρα τους είναι γύρω στις 3 το μεσημέρι. Αυτό προφανώς επηρεάζει και τη διάθεση τους και τη συμπεριφορά τους και συχνά κάνει τους γονείς να ανησυχούν άδικα.
Η ήβη στα κορίτσια
Οι πρώτες ενδείξεις της ήβης ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ από τα 8 ως τα 13 χρόνια. Αρχίζει να ξεχωρίζει η θηλή, εμφανίζεται στις μασχάλες και τα γεννητικά όργανα χνούδι. Ταυτόχρονα μακραίνουν αισθητά τα χέρια και τα πόδια, μεγαλώνει η λεκάνη, το σώμα αρχίζει να αποκτά καμπύλες. Συνήθως 1 με 3 χρόνια μετά την εμφάνιση του στήθους υπάρχουν ΚΟΛΠΙΚΕΣ εκκρίσεις και ακολουθεί η πρώτη έμμηνος ρύση. Η περίοδος εμφανίζεται συνήθως όταν έχει ολοκληρωθεί το τελικό μήκος των ποδιών, γι’ αυτό κατά κανόνα τα κορίτσια δεν ψηλώνουν μετά την περίοδο. Εκτός από το στήθος την ίδια περίοδο αναπτύσσονται και τα εσωτερικά όργανα όπως οι πνεύμονες και η μήτρα, αλλά και τα εξωτερικά όπως η κλειτορίδα. Γύρω στα 14 το παιδικό πρόσωπο επιμηκύνεται και παίρνει γυναικεία μορφή ενώ αλλάζει και η φωνή. Γύρω στα 15 αυξάνεται ο λιπώδης ιστός στους γοφούς και το στήθος, ο οποίος αποτελεί αποθήκη οιστρογόνων. Μέχρι τα 19 χρόνια σταθεροποιείται η ωορρηξία, το στήθος αναπτύσσεται πλήρως όπως και η ηβική κόμη.
Η ήβη στα αγόρια
Η πρώτη ένδειξη της ήβης των αγοριών είναι γύρω στα 12 με την αύξηση του μεγέθους των όρχεων. Μετά επέρχεται η τριχοφυΐα, οι μυρωδιές του ιδρώτα αλλάζουν και το δέρμα μεταμορφώνεται. Γύρω στα 13 χρόνια ξεκινά η αύξηση του πέους: από 6 εκατοστά που είναι προεφηβικά φθάνει σταδιακά μέσα στα επόμενα χρόνια στα 13,5 εκατοστά. Παράλληλα αυξάνεται μια βασική ανδρική ορμόνη, η τεστοστερόνη. Μέσα σε διάστημα 2 έως 4 χρόνων η συγκέντρωση της τεστοστερόνης στο αίμα γίνεται ίση με αυτή του ενηλίκου. Όταν το αγόρι έχει αρκετή τεστοστερόνη, συνήθως γύρω στα 14, αρχίζει να έχει συχνές στΥσεις.
Τότε έρχεται και η πρώτη εκσπερμάτωση, ενώ περίπου 6 μήνες μετά από αυτήν κάποια σπερματοζωάρια κινούνται στο σπέρμα. Η εκσπερμάτωση μπορεί να συμβεί στον ύπνο (Ονείρωξη) αλλά και να είναι αποτέλεσμα αυνανισμού. Σταδιακά το αγόρι αρχίζει να ψηλώνει καθώς μεγαλώνουν τα άκρα. Η ανάπτυξη του ύψους ολοκληρώνεται γύρω στα 18 χρόνια ενώ έχει συνοδευτεί από αύξηση βάρους και από ανάπτυξη της μυϊκης μάζας. Όταν το πέους αναπτυχθεί σημαντικά, εμφανίζεται το μήλο του Αδάμ και αρχίζει να αλλάζει η φωνή. Την ίδια εποχή εμφανίζονται και οι τρίχες στο πρόσωπο (γενικά αυτές εμφανίζονται όταν ΕΧΕΙ ζει δρομολογηθεί πλήρως η ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων). Πρώτα εμφανίζεται το μουστάκι και μετά τΑ γένια στα μάγουλα και το πηγούνι, πυκνώνουν οι τρίχες στα άκρα και τον λαιμό.
3 SOS για τους γονείς
-Δεν πρέπει να ξεχνάτε ότι η συναισθηματική και πνευματική ηλικία των παιδιών σας δεν συμβαδίζει ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ούτε με την εντυπωσιακή ραγδαία σωματική ανάπτυξη ούτε με το ημερολόγιο.
-Προετοιμάστε τα παιδιά για όλες τις αλλαγές, ενημερώστε τα για τα περιθώρια ανάπτυξης και εξηγήστε τους ότι μπορεί να υπάρχουν διαφορές φάσης στην ανάπτυξη με τους συνομηλίκους τους.
-Στηρίξτε τα παιδιά σε αυτήν την περίοδο των αλλαγών. Οι έφηβοι προβληματίζονται για την εμφάνιση τους και μπορεί να παραπονιούνται για την εικόνα τους και το σώμα τους. Εσείς καλείστε να τους καθησυχάσετε και να τους ενδυναμώνετε, παρότι πολλές φορές τα λόγια ή ο τρόπος σας δεν θα τους αρκούν…
Όταν η εφηβεία έρχεται νωρίς
O χρόνος έναρξης της εφηβείας διαφέρει από άτομο σε άτομο, καθώς είναι γενετικά προκαθορισμένος. H κληρονομικότητα, λοιπόν, έχει σημαντικό ρόλο στην αρχή της εφηβείας. Επίσης, η παχυσαρκία αφού οι μελέτες δείχνουν πως τα κορίτσια που περνούν νωρίτερα στην εφηβεία τείνουν να έχουν αυξημένο δείκτη μάζας σώματος.
Σε περίπτωση πρόωρης εμφάνισης των ενδείξεων της ήβης, δηλαδή πριν από την ηλικία των εννέα ετών για τα αγόρια και των επτά ετών για τα κορίτσια, οι ειδικοί μιλούν για πρώιμη ήβη και δρομολογούν ειδικές εξετάσεις στο παιδί. Ο παιδίατρος θα εκτιμήσει εάν το παιδί θα να επισκεφτεί παιδοενδοκρινολόγο. O γιατρός θα ζητήσει ένα πλήρες ιστορικό, θα ρωτήσει αν υπάρχει ανάλογο προηγούμενο στην οικογένεια, θα ζητήσει μια ακτινογραφία του αριστερού χεριού για να υπολογίσει την οστική ηλικία του και ειδικές εξετάσεις αίματος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, επιβάλλεται μαγνητική ή αξονική τομογραφία εγκεφάλου.
H μακροχρόνια επίπτωση της πρώιμης ήβης είναι πως το τελικό ανάστημα του παιδιού μπορεί να είναι χαμηλότερο σε σχέση με το κληρονομικό ύψος, που υπολογίζεται ως ο μέσος όρος του ύψους των γονέων συν 6,5 εκατοστά για το αγόρι, και μείον 6,5 εκατοστά για το κορίτσι. Η έγκαιρη διάγνωση και η κατάλληλη αγωγή μπορεί να βοηθήσει το παιδί να φτάσει το κληρονομικό του ύψος.
Παράλληλα με αυτά παρατηρούμε συχνά ότι η συμπεριφορά του μοιάζει με αυτή των παιδιών μεγαλύτερης ηλικίας , γεγονός που ξενίζουν τους γονείς που παραπονιούνται ότι το παιδί συμπεριφέρεται σαν «μικρομέγαλο» διεκδικεί ελευθερίες , τους βγάζει «γλώσσα» όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν και θέλει να περνά το δικό του. Συχνά έχει ξεσπάσματα θυμού και μεταπτώσεις στη συμπεριφορά του . Δείχνει από νωρίς ενδιαφέρον για το άλλο φύλο και ενδεχομένως να προχωρήσει στη δημιουργία ερωτικών σχέσεων αρκετά νωρίς σε σχέση με την ηλικία του και τα άλλα συνομήλικα παιδιά .
Δεν είναι σπάνιο δε οι σχολικές υποχρεώσεις να έρχονται σε δεύτερη μοίρα … Οι γονείς πολύ συχνά αναφέρουν ότι μεγαλώνουν ένα παιδί που όμως συμπεριφέρεται σαν έφηβος και δεν ξέρουν πώς να τα βγάλουν πέρα μαζί του και πώς να το διαχειριστούν .. …Ωστόσο αν είναι κοντά στο παιδί το αντιμετωπίζουν όχι με τη χρονολογική του ηλικία μόνο αλλά λαμβάνοντας υπόψη και τη συναισθηματική ανάπτυξη αλλά και την ωριμότητα δημιουργώντας συνθήκες θετικής επικοινωνίας η σχέση τους παρά τις πρόσκαιρες διαφωνίες ή προστριβές παραμένει ισχυρή και αναπτύσσεται..
Ταλκ 9 Σεπτεμβρίου 2016
Τεύχος 54
