Μάρτιος 2013 -Τεύχος 23
Σχολικός εκφοβισμός
Σεπτέμβριος 2004 Οκτώ ημέρες μετά από τη νίκη της Αλβανίας επί της Ελλάδας στο ποδόσφαιρο κι ένας Έλληνας πανηγυρίζει ακόμη. Πηγαίνει στο σχολείο του φορώντας μια φανέλα της Αλβανίας. Τρεις μεγαλύτεροι τον πλησιάζουν, του παίρνουν τη φανέλα με τη βία και του φορούν μια της Εθνικής Ελλάδος. Χρόνια αργότερα, μόλις πέρυσι, νεαροί μαθητές φίλα προσκείμενοι στη Χρυσή Αυγή χτυπούν έναν συμμαθητή τους. Απειλούν ότι αν κανείς τολμήσει να αντιδράσει, θα έχει να κάνει με τη Χρυσή Αυγή.
Των Μάριου Αραβαντινού, Βαγγέλη Γεωργίου
Τα περιστατικά βίας στα σχολεία είναι πολλά και ολοένα αυξάνονται. Το φαινόμενο του bullying, δηλαδή της χρήσης βίας, παίρνει νέες διαστάσεις με τη χρήση του internet και του κινητού τηλεφώνου. Έφηβοι γίνονται αντικοινωνικοί , οδηγούνται στην κατάθλιψη, συχνά αποπειρώνται ν’ αυτοκτονήσουν. Η πολιτεία προσπαθεί εδώ και μια πεντηκονταετία να τιθασεύσει τους ανάγωγους ανήλικους με νόμους αμφιλεγόμενους, όπως αυτός που προέβλεπε κούρεμα και σκίσιμο των ρεβέρ στα παντελόνια όσων τραμπούκιζαν συμμαθητές τους. Ο νόμος αυτός καταργήθηκε το 1983, για να έρθει μια τριετία μετά ο κανονισμός των μαθητικών κοινοτήτων , ο οποίος εξουσιοδοτούσε τα μαθητικά προεδρεία να κάνουν συνελεύσεις και να εισηγούνται στο σύλλογο των καθηγητών την τιμωρία του δράστη. Η διαδικασία δεν εφαρμόστηκε ποτέ και επί μια δωδεκαετία το νομικό πλαίσιο γύρω από το bullying ήταν ασαφές. Σήμερα το υπουργείο Παιδείας απαγορεύει τις ομαδικές αποβολές και ζητά από τους εκπαιδευτικούς να επιβάλλουν ανάλογη ποινή στον δράστη μιας επίθεσης, εφόσον διαπιστωθεί ότι πράγματι έχει προβεί σε μια τέτοια ενέργεια.
Πρόσφατη έρευνα που διεξήγαγαν από κοινού η φιλόλογος του Ά Γενικού Λυκείου Πυλαίας, Θεοδώρα Τσιφτελίδου, και ο μέχρι πρότινος διευθυντής του σχολείου, Σπύρος Ρίζου, σε συνεργασία με τον Συνήγορο του Παιδιού, κατέδειξε μεταξύ άλλων ότι σχεδόν το 85% τω μαθητών έχει γίνει μάρτυρας περιστατικών ενδοσχολικής βίας . Το 60% ομολόγησε ότι έχει υπάρξει θύτης, ενώ τρεις στους δέκα μαθητές παραδέχτηκαν ότι έχουν υπάρξει θύματα σωματικής βίας.
Ποιες είναι όμως οι αιτίες και ποιοι οι δράστες; Σουηδική έρευνα κατέδειξε ότι εκείνοι οι έφηβοι που διαθέτουν μυϊκή δύναμη μεγαλύτερη από το μέσο όρο είναι πιο επιρρεπείς στην άσκηση βίας, οδηγούμενοι κατά κάποιο τρόπο από το ένστικτό τους, το οποίο «επιβάλλει» την επικράτηση του ισχυρότερου. Ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των εφήβων συνεχίζει να έχει αντικοινωνική συμπεριφορά μεγαλώνοντας. Είναι ενδεικτικό το αποτέλεσμα μελέτης, από την οποία προκύπτει ότι έξι στους δέκα από εκείνους που επιδείκνυαν επιθετική συμπεριφορά ως έφηβοι καταδικάστηκαν για τουλάχιστον ένα έγκλημα ως ενήλικες.
Η βία στα χρόνια της ύφεσης
Η οικονομική κρίση και οι κοινωνικές ανισότητες, που σήμερα είναι εμφανείς όσο ποτέ άλλοτε, δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστους τους νέους. Όπως εξηγεί στο hot dog η κ. Τσιφτελίδου, τα οικονομικά προβλήματα των οικογενειών και οι σκέψεις ακόμη και για μετανάστευση ελέω κρίσης προκαλούν ανασφάλεια στους νεαρούς μαθητές, οι οποίοι συχνά οδηγούνται σε αντικοινωνικές συμπεριφορές, αποτέλεσμα των οποίων μπορεί να είναι και η βία. Είναι χαρακτηριστικό ότι ένας στους τέσσερις δηλώνει ότι τουλάχιστον ο ένας από τους δυο γονείς του είναι άνεργος, ενώ έχουν αυξηθεί δραματικά οι περιπτώσεις εκείνων που δεν μπορούν να παρακολουθούν μαθήματα σε φροντιστήριο, αφού η οικονομική κατάσταση της οικογένειας τους δεν το επιτρέπει.
«Τα προβλήματα μέσα στο σπίτι οδηγούν στην απομάκρυνση του παιδιού από την οικογένεια και τον κοινωνικό του περίγυρο. Αυτό συντείνει , πολλές φορές, στην αύξηση της επιθετικότητας», εξηγεί η Αλεξάνδρα Καππάτου, ψυχολόγος παιδοψυχολόγος και συγγραφέας.
Τα ΜΜΕ προκαλούν, σύμφωνα με την ίδια, ανασφάλεια στους νέους. Η συνεχής προβολή της δυστυχίας και της εξαθλίωσης, η πορβολή ακόμη και περιοχών στις οποίες γίνεται πόλεμος, επηρεάζουν και προκαλούν αισθήματα επιθετικότητας. Οι νέοι, κατά τη γνωστή ψυχολόγο – παιδοψυχολόγο, ζουν μέσα στη βία. Περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους σκοτώνοντας φανταστικούς εχθρούς μέσα στον υπολογιστή τους ή σε μια ηλεκτρονική κονσόλα. Δημιουργούν έτσι αρνητικά πρότυπα.
Κοινωνικές διαφορές και ρατσισμός.
Τα ρατσιστικά φαινόμενα βίας στην κοινωνία των μεγάλων επίσης επηρεάζουν τους εφήβους. Το μεταναστευτικό και η άνοδος ακροδεξιών οργανώσεων, κυρίως της Χρυσής Αυγής, έχουν αντίκτυπο στην καθημερινότητα των παιδιών .
«Δημιουργούν φυλετικές ομάδες, κυρίως Αλβανοί, οι οποίοι επιδιώκουν να γκετοποιηθούν. Πολλές φορές τσακώνονται με ομάδες Ελλήνων και συχνά πιάνονται στα χέρια» λέει στο hot dog ο Γ. Α. μαθητής λυκείου σε σχολείο στο Ν Ηράκλειο στην Αθήνα.
«Οι νεολαίες αριστερών και δεξιών οργανώσεων προσπαθούν να προσηλυτίσουν μαθητές και προκαλούν διαμάχες μεταξύ των παιδιών . Συχνά μαθητές τσακώνονται ακόμη και με καθηγητές για πολιτικά ζητήματα. Συνήθως είναι μαθητές ακραίων πεποιθήσεων και συχνότερα οπαδοί της Χρυσής Αυγής», συμπληρώνει ο Γ. Α.
Η Δήμητρα Γκούλτα, θεολόγος σε ιδιωτικό σχολείο της Αττικής, περιγράφει στο hot dog τη δική της εμπειρία. «Τα παιδιά που ζουν σε περιοχές με μεγάλο αριθμό οικονομικών μεταναστών είναι ιδιαίτερα φανατισμένα με τη Χρυσή Αυγή. Πρόσφατα έδειραν έναν συμμαθητή τους και αργότερα απειλούσαν ότι όποιος τους πειράξει θα έχει να κάνει με τη Χρυσή Αυγή».
Συγκλονιστική είναι και η ιστορία του 22χρονου Γ.Ν. στο Hot Dog , ο οποίος ήρθε από την Αλβανία το 1996, ολοκλήρωσε όμως το σχολείο πριν από 2 χρόνια. Ένα περιστατικό που αντιμετώπισε ενώ φοιτούσε στην Ά Γυμνασίου τον στιγμάτισε. «Ήμουν στο προαύλιο. Ήταν η πρώτη μου χρονιά στο συγκεκριμένο σχολείο, αφού πρόσφατα είχαμε μετακομίσει από το Αιγάλεω στο κέντρο της Αθήνας. Λίγες μέρες πριν η Αλβανία είχε κερδίσει την Ελλάδα στο ποδόσφαιρο. Πήγα στο σχολείο με τη φανέλα της εθνικής ομάδας της χώρας μου. Τρεις μαθητές, μεγαλύτεροι σε ηλικία, με φώναξαν. Πλησίασα, και τότε με άρπαξαν, μου έβγαλαν τη φανέλα και με τη βία μου φόρεσαν μία της εθνικής Ελλάδος. Πήραν τη φανέλα μου και την πέταξαν σ’ ένα κάδο σκουπιδιών που ήταν δίπλα».
Μαθητές….χούλιγκανς
Η ομαδοποίηση των μαθητών συχνά ξεπερνά τα φυλετικά όρια. Νέοι, οπαδοί ομάδων συγκρούονται, συχνά ακόμη και μέσα στα σχολεία τους. Ολυμπιακοί εναντίον Παναθηναϊκών , ΠΑΟΚτζήδες εναντίον Αρειανών κ.ο.κ «Μέχρι πριν από λίγα χρόνια», λέει στο hot dog o 18χρονος Β.Κ. , «οι οπαδοί-μαθητές αναλώνονταν σε χλευαστικά σχόλια και βρισιές. Σήμερα βγαίνουν ακόμη και μαχαίρια».
Η Αλεξάνδρα Καππάτου υποστηρίζει ότι είναι συχνό το φαινόμενο οι έφηβοι να οργανώνονται σε συνδέσμους ομάδων. Εξηγεί ωστόσο ότι αυτό δεν είναι φαινόμενο του σήμερα, επισημαίνοντας ότι ίσως να είναι και σχετικά περιορισμένο στις ημέρες μας. Τονίζει μάλιστα ότι συχνά είναι τα περιστατικά εκβιασμών μεταξύ των μαθητών – οπαδών, τα οποία όμως δεν καταλήγουν σε ξυλοδαρμό.
Πρόσφατη έρευνα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Σύμφωνα με αυτή, το 50% των ερωτηθέντων μαθητών απάντησε στην ερώτηση «Ποιες είναι οι μορφές βίας στο σχολείο σας;» ότι ομάδες ατόμων συμμετέχουν σε καυγάδες. Περίπου ένας στους δέκα μαθητές μίλησε και για χρήση αυτοσχέδιων όπλων.
Omerta: Ο νόμος της «συμμορίας»
Ο νόμος του ισχυρού βρίσκει εφαρμογή στα σχολεία. Συμμορίες ή κλίκες μαθητών επενδύουν στον φόβο των υπολοίπων και κυριαρχούν. Πρόκειται συνήθως για πολυάριθμες ομάδες 8-10 ατόμων, οι οποίες επιβάλλονται με τη χρήση ψυχολογικής, συναισθηματικής ακόμη και σωματικής βίας. Ορισμένες παρέες λειτουργούν με όρους omerta. Αν επιθυμεί κανείς να ενταχθεί στη συμμορία οφείλει να την ακολουθεί πιστά, έστω και αν οι πράξεις της κινούνται στο όριο της νομιμότητας. Ο Β. Κ. μαθητής Λυκείου στην Αθήνα, περιγράφει : «Αν κάποιος θέλει να μπει στην παρέα πρέπει να την ακολουθεί. Σε αντίθετη περίπτωση και εφόσον γνωρίζει τις κινήσεις της ομάδας , απλώς δεν πρέπει να μιλήσει.» «Πολλές φορές» συνεχίζει, « τα μέλη αυτών των ομάδων κάνουν χρήση ναρκωτικών και σχεδόν πάντα έχουν επαφές με μεγαλύτερους, συνήθως εξωσχολικούς».
Η κ. Καππάτου αντιμετώπισε πριν από μερικά χρόνια ένα ακραίο περιστατικό. Έφηβος ασθενής της υφίστατο εκφοβισμό από μια ομάδα περίπου τριών ατόμων, τα οποία επί τρία συναπτά έτη, απειλώντας τον ακόμη και για τη ζωή του, του αποσπούσαν το χαρτζιλίκι του. Ο νεαρός μαθητής δεν μιλούσε στη μητέρα του για το περιστατικό διότι δεν ήθελε να τη στενοχωρήσει.
Δυστυχώς τέτοιου είδους φαινόμενα δεν παρουσιάζονται μόνο στα Γυμνάσια και στα Λύκεια, αλλά και στα Δημοτικά! «Περίπου 7-8 μαθητές επέλεξαν τυχαία έναν συμμαθητής τους, τον οδήγησαν μέχρι τις τουαλέτες του σχολείου και του κατέβασαν το παντελόνι , με σκοπό απλώς να γελάσουν», λέει στο Hot Dog η θεολόγος κ. Γκούλτα.
Η συνηθέστερη μορφή βίας
Η πραγματικότητα είναι πως τα φαινόμενα ακραίας βίας έχουν αυξηθεί, κυρίως την τελευταία διετία, δεν αποτελούν όμως την κύρια μορφή της μέσα στα σχολεία. Η συνηθέστερη εκδοχή της αφορά περιστατικά χλευασμού και αποκλεισμού , όπως εξηγεί στο Hot Dog η Αλεξάνδρα Καππάτου. Ομάδες εφήβων ή και μικρότερων παιδιών αποκλείουν και απομονώνουν συνήθως κάποιο συγκεκριμένο άτομο και στη συνέχεια το χλευάζουν. «Τα παιδιά είναι σκληρά», εξηγεί η κ. Καππάτου , «γιατί δεν έχουν την ωριμότητα να βάλουν εαυτόν στη θέση του άλλου».
Ο Π. Θ. σήμερα είναι 24 ετών , θυμάται όμως ότι ως μαθητής χλεύαζε διαρκώς τους μικρότερους. Και μάλιστα μικρότερους που αντιμετώπιζαν προβλήματα νοητικής υστέρησης. Το σχολείο στο οποίο φοιτούσε βρίσκεται σε καλή περιοχή του κέντρου της Αθήνας. Διαθέτει ένα τμήμα –Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο – για μαθητές χωρίς προβλήματα κι ένα τμήμα – μόνο Δημοτικό- για μαθητές με προβλήματα αναπηρίας ή νοητικής υστέρησης.
«Πετούσαμε από τα κάγκελα, στο προαύλιο του σχολείου για ΑμεΑ, κουτάκια από αναψυκτικά, τυρόπιτες, μολύβια και στιλό, ακόμη και βιβλία. Στόχος μας ήταν να πετύχουμε τα παιδάκια, να τρομάξουν, κι εμείς να γελάσουμε», λέει στο HOT DOG . Η ιστορία εκείνου και της παρέας του ολοκληρώθηκε με την οριστική αποβολή τους από το σχολείο , ωστόσο δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι παρόμοια περιστατικά δεν λαμβάνουν χώρα και σε άλλα ελληνικά σχολεία , με διαφορετική πιθανότατα κατάληξη.
Ο τρόμος της τεχνολογίας
Η τεχνολογία και συγκεκριμένα το κινητό τηλέφωνο και κυρίως το ίντερνετ έχουν γίνει όπλο στα χέρια εκείνων των μαθητών που σκοπεύουν να εκφοβίσουν.
Η Αλεξάνδρα Καππάτου διαπιστώνει ότι πριν από πέντε – έξι χρόνια ο εκφοβισμός και η διαπόμπευση γίνονταν κυρίως μέσω του κινητού τηλεφώνου. Ποιος ήταν ο τρόπος; Οι «κακοί» του σχολείου φρόντιζαν να φωτογραφίσουν ή να τραβήξουν βίντεο κάποιον μαθητή ενώ εκείνος βρισκόταν στην τουαλέτα. Το υλικό αυτό διανεμόταν στους υπόλοιπους μαθητές και ο άτυχος πρωταγωνιστής γινόταν ο περίγελος του σχολείου του.
Τα ηνία σήμερα έχει πάρει το διαδίκτυο. Ο τρόπος εκφοβισμού είναι εξίσου χυδαίος , στο υλικό όμως έχουν πρόσβαση περισσότεροι άνθρωποι. Το λεγόμενο cyber – bullying, δηλαδή η διαδικτυακή άσκηση βίας, ολοένα αυξάνεται. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το διαδίκτυο προσφέρουν απεριόριστες δυνατότητες. Εκείνοι που γνωρίζουν μπορούν να το εκμεταλλευτούν. Συνήθως με τη χρήση photoshop επικολλούν μια φωτογραφία του προσώπου του θύματός τους σε κάποια φωτογραφία γυμνού σώματος. Η διάδοση του υλικού γίνεται σε χρόνο ρεκόρ και μπορούν να το δουν ακόμη και άγνωστοι.
Σύμφωνα με τον ευρωβουλευτή της Ν.Δ Γιώργο Κουμουτσάκο, μόνο στο facebook, τον τελευταίο χρόνο, ένα εκατομμύριο παιδιά υπήρξαν θύματα του διαδικτυακού εκφοβισμού.
«Πολλές φορές», εξηγεί η κ. Καππάτου , «τα θύματα αντιμετωπίζουν προβλήματα κατάθλιψης. Συχνά αλλάζουν σχολείο , ενώ αρκετοί έχουν φτάσει ακόμη και στο σημείο να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας».
Προς επίρρωση των όσων λέει η γνωστή ψυχολόγος, η μαρτυρία της Δήμητρας Γκούλτα. «Η κόντρα δύο μαθητριών της Γ Γυμνασίου οδήγησε στον εκβιασμό μέσω facebook . Η μια απειλούσε την άλλη ότι θα αποκαλύψει φωτογραφίες. Η κατάληξη; Και οι δυο μαθήτριες, με διαφορά λίγων μηνών , έφυγαν από το σχολείο. Τα κορίτσια πολλές φορές αποδεικνύονται πιο επιθετικά από τα αγόρια», σχολιάζει η καθηγήτρια.
Τις πταίει;
Η καθηγήτρια του Λυκείου της Πυλαίας Θεοδώρα Τσιφτελίδου παραδέχεται ότι ην κύρια ευθύνη για την αύξηση της ενδοσχολικής βίας τη φέρει το ίδιο το σχολείο. Αυτό, υποστηρίζει η κ. Τσιφτελίδου, γεννά τη βία. Για έναν απλό λόγο : Το ελληνικό σχολείο, σε αντίθεση με το σχολείο προηγμένων ευρωπαϊκών χωρών, δεν είναι ελκυστικό.
Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Η ελληνική κοινωνία, εξηγεί η Αλεξάνδρα Καππάτου , ασχολείται με την καταστολή του προβλήματος και όχι με την πρόληψη. Η παντελής έλλειψη υποστήριξης των ευαισθητοποιημένων κατά τ’ άλλα δασκάλων και καθηγητών από ειδικούς παιδοψυχολόγους συμβάλλει στη διαιώνιση του προβλήματος.
Πηγή : Hot dog