Από την Αλεξάνδρα Καππάτου Ψυχολόγο – Παιδοψυχολόγο – Συγγραφέα
H τηλεοπτική βία έχει γίνει αντικείμενο συστηματικής μελέτης και οξύτερης κριτικής τα τελευταία 30 χρόνια. Στα βιντεοπαιχνίδια η βία άρχισε να εμφανίζεται πριν 15-20 χρόνια περίπου μέσα από κινούμενα σχέδια με φανταστικά πλάσματα, εξωγήινους και τέρατα ή πολύ κακοφτιαγμένες ανθρώπινες φιγούρες που δεν παρέπεμπαν σε ρεαλιστικές καταστάσεις. Tα όπλα ήταν φανταστικά και αφύσικα. Όλα αυτά όμως άλλαξαν καταιγιστικά όταν βελτιώθηκε θεαματικά η τεχνολογία και μπορούσε πια να γίνει πολύ καλή αναπαράσταση της ανθρώπινης φιγούρας και κίνησης.
Οι στόχοι είναι πια τέλεια σχεδιασμένες ανθρώπινες φιγούρες και μάλιστα σε ορισμένα παιχνίδια ο παίκτης μπορεί στο πρόσωπο του ήρωα να βάλει τη δική του ψηφιακή φωτογραφία ώστε να ταυτιστεί απόλυτα με τις ενέργειές του και στο πρόσωπο του στόχου-εχθρού να βάλει τη φωτογραφία εκείνου που αντιπαθεί. Παράλληλα άρχισαν να χρησιμοποιούνται περίστροφα ή βόμβες ή ξυλοδαρμοί. Όλα αυτά μάλιστα γίνονται αναλυτικά αφού κάθε παιχνίδι δίνει οδηγίες (πήγαινε πάρε το όπλο, βρες σε ποιο σημείο πρέπει να χτυπήσεις κ.λπ.). Στην τηλεόραση ή στον κινηματογράφο η διαδικασία της βίας τουλάχιστον δεν γίνεται με καθοδήγηση ούτε «διδάσκεται» βήμα προς βήμα. Άρα ο έφηβος «μαθαίνει» πολύ περισσότερο τη συμπεριφορά του παιχνιδιού παρά του τηλεοπτικού έργου που παρακολουθεί ίσως και αδιάφορα.
Tο παιχνίδι λειτουργεί υποχρεωτικά σε πρώτο πρόσωπο και αναγκαστικά ο έφηβος πρέπει να κάνει ό,τι και ο «ήρωας», ενώ σε μια ταινία κάποιος μπορεί να μην ταυτίζεται με τον θύτη ή το θύμα ή και με κανέναν. Στο βίαιο παιχνίδι ο έφηβος ταυτίζεται υποχρεωτικά με τον βίαιο πρωταγωνιστή, που π.χ. βρίσκεται σε αποστολή. O έφηβος συμμετέχει αναγκαστικά σε συγκεκριμένη διαδικασία, δεν μπορεί δηλαδή να νικήσει αν δεν ακολουθήσει το τυπικό που έχει καθορίσει ο σχεδιαστής του παιχνιδιού, για το πώς θα κινηθεί, ποιο όπλο θα χρησιμοποιήσει για να κερδίσει περισσότερους βαθμούς, ποια θέση θα πρέπει να κρατήσει, σε ποιο σημείο του σώματος θα πρέπει να χτυπήσει κ.λπ. Στο παιχνίδι η βία παρουσιάζεται αδιάκοπα.
Στην τηλεόραση τουλάχιστον γίνονται διακοπές για διαφημίσεις, αλλά και στην ταινία αυτή καθαυτήν υπάρχουν κάποιες εναλλαγές σκηνών και διαλόγων. H βία κρατάει συνήθως 3-5 λεπτά κάθε φορά. Στο βίαιο παιχνίδι ο έφηβος αδιάκοπα κυνηγά ή κυνηγιέται, χτυπά ή χτυπιέται. Δεν υπάρχει ανάπαυλα στη βία. Tο παιχνίδι ανταμείβει τον έφηβο για τις επιτυχίες του και του παρέχει κίνητρο να παίζει ασταμάτητα και να νικά συνεχώς. H τηλεόραση δεν ανταμείβει και έτσι παρέχει λιγότερα κίνητρα για μίμηση.
Τι σας προτείνω
• Καλό είναι οι κονσόλες των εφήβων να βρίσκονται σε κοινόχρηστο χώρο ώστε να έχετε διακριτική επίβλεψη. Αυτό είναι κάτι που μπορείτε να συμφωνήσετε ή και να επιβάλετε στην προεφηβεία και στις αρχές της εφηβείας, αλλά όχι όταν το παιδί είναι πια σε ηλικία που θα απαιτεί να τα έχει όλα αυτά στον χώρο του.
• Να θέτετε εξαρχής μέτρο στη χρήση των παιχνιδιών και να υπάρχουν συγκεκριμένες συνέπειες για την υπέρβαση των συμφωνημένων.
• Να προτιμάτε να παίζει με τους φίλους του στο δικό σας σπί€τι. Έτσι θα μπορείτε να επι€βλέ€ψετε πιο αποτελεσματικά το παιχνίδι τόσο από άποψη περιεχομένου όσο και από άποψη χρονικής διάρκειας. Αν θέλει να πάει στο σπίτι φίλου του, συνεννοηθείτε με τους γονείς του, ώστε να είστε βέβαιοι ότι και εκεί θα υπάρχει διακριτική επίβλεψη.
• Έρευνες δείχνουν ότι το 40% των Aμερικανών δεν γνωρίζουν ποιο είναι το αγαπημένο παιχνίδι του παιδιού τους στον Η/Υ ή σε άλλα μέσα. Δεν υπάρχει αντίστοιχη έρευνα για την Eλλάδα, αλλά δεν έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι στη χώρα μας οι γονείς είναι σημαντικά πιο ενήμεροι.
• Να γνωρίζετε πάντα το περιεχόμενο των παιχνιδιών που επιλέγει το παιδί σας. H συσκευασία του παιχνιδιού αναγράφει μια διαβάθμιση σε βία, βωμολοχίες, σεξ ή τρομακτικές σκηνές και αναφέρει επίσης την ηλικία για την οποία θεωρείται «κατάλληλο».
• Aκόμα κι αν η συσκευασία αναγράφει ότι το συγκεκριμένο παιχνίδι είναι κατάλληλο, καλό είναι να παίξετε έστω και μία φορά το παιχνίδι μαζί με το παιδί σας ώστε να διαμορφώσετε άποψη.
• Μπορείτε να αναζητάτε παιχνίδια τα οποία να έχουν το «πολεμικό» στοιχείο που αρέσει στα παιδιά σας, αλλά παράλληλα να διαθέτουν έναν στοιχειώδη ηθικό κώδικα, να μην επιβραβεύουν παρανομίες και –ει δυνατόν– να μην στρέφονται εναντίον ανθρώπων. Στην εφηβεία όμως είναι εξαιρετικά δύσκολο να πείσετε το παιδί να προτιμήσει ένα παιχνίδι – θα θέλει εκείνο που παίζουν οι φίλοι του.
• Mια πολύ καλή λύση στις αρχές της εφηβείας είναι τα παιχνίδια με ποδόσφαιρο – αρέσουν σε όλα τα αγόρια και δεν έχουν βία.