Από την Αλεξάνδρα Καππάτου, Ψυχολόγο – Παιδοψυχολόγο
Πώς θα τα βοηθήσετε να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες
Όταν, την περασμένη άνοιξη, ο COVID-19, εισέβαλε και στη χώρα μας, οι ζωές όλων μας άλλαξαν απότομα. Και να που 7 μήνες μετά, μπορεί να μην είμαστε ακόμα σε καραντίνα, όμως η καθημερινότητά μας ακόμα δεν έχει επανέλθει κάνοντάς μας να αισθανόμαστε αγχωμένοι και ανασφαλείς. Κι αν εμείς, οι ενήλικες νιώθουμε έτσι, σκεφτείτε τα παιδιά…
Τα παιδιά από την αρχή της πανδημίας, έχουν απασχολήσει πολύ τους ειδικούς ψυχικής υγείας επειδή αυτές οι συνθήκες επηρεάζουν δραματικά μια ολόκληρη γενιά που αντί να περνάει την πιο ανέμελη περίοδο της ζωής της, βλέπει μπροστά της απαγορεύσεις και περιορισμούς σε ό,τι έως τώρα θεωρούσαμε όλοι αυτονόητο… Και όλα αυτά χωρίς κανείς να γνωρίζει πόσο ακόμα θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι να επιστρέψουμε σε αυτό που έως και πριν την πανδημία, ονομάζαμε «κανονικό»…
Όμως τα μικρότερα παιδιά δε διαθέτουν τα γνωστικά εργαλεία για να κατανοήσουν όλο αυτό που συμβαίνει και όλα όσα τους ζητάμε να κάνουν, ενώ τα μεγαλύτερα νιώθουν να πνίγονται και έχουν ανάγκη να επαναστατήσουν ενάντια στις επιπλέον απαιτήσεις και περιορισμούς που τους επιβάλλονται. Έτσι οι γονείς, επιφορτίζονται και με το χρέος να διαχειριστούν αυτή τη νέα κατάσταση που συνεχίζει να διαμορφώνεται. Με ρωτάτε τι μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε τα παιδιά σας να προσαρμοστούν και να επαναφέρετε έστω και εν μέρει το αίσθημα ηρεμίας και ασφάλειας που όλοι έχουμε ανάγκη. Οι συμβουλές που ακολουθούν ίσως συμβάλλουν σε αυτό.
#1 Προετοιμάζουμε μία ρουτίνα για κάθε περίπτωση
Ναι, είναι δύσκολο να προσπαθούμε να διατηρήσουμε τις καθημερινές μας συνήθειες σε μια πραγματικότητα που αλλάζει συνεχώς, όμως είναι σημαντικό έστω να προσπαθήσουμε. Μπορεί να μην ξέρουμε αν τα παιδιά μας θα πάνε σχολείο αύριο γιατί το σχολείο τους μπορεί να κλείσει, όμως πρέπει να είμαστε –όσο γίνεται- προετοιμασμένοι και γι’ αυτό. Προσπαθήστε λοιπόν να έχετε ένα πλάνο για τις μέρες που τα παιδιά θα πηγαίνουν στο σχολείο και ένα για τις μέρες που πιθανόν να χρειαστεί να απέχουν. Π.χ. τακτικές ώρες μελέτης, φαγητού και ξεκούρασης, πόσες και ποιες ώρες θα τους επιτρέπεται η πρόσβαση σε οθόνη, συγκεκριμένος χρόνος για να μιλάνε στο τηλέφωνο κ.ο.κ. Μπορεί το παιδί να διαμαρτυρηθεί που θα πρέπει να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα ενώ ίσως ήλπιζε να «τη γλίτωνε» όμως στην πραγματικότητα η ρουτίνα πλαισιώνει τα παιδιά σωστά και τους δίνει το αίσθημα της ασφάλειας και του ελέγχου που τόσο χρειάζονται.
#2 Συνεργαζόμαστε με τους εκπαιδευτικούς
Για τις μέρες που το σχολείο, τα φροντιστήρια και οι λοιπές δραστηριότητες συνεχίζονται κανονικά, θα χρειαστεί να συνεργαστείτε με το εκπαιδευτικό προσωπικό για ζητήματα όπως η τήρηση των κανόνων υγιεινής στο σχολείο, η χρήση της μάσκας, η τήρηση των αποστάσεων κ.λπ. Καλό είναι να είστε πλήρως ενημερωμένοι για τους κανόνες που ισχύουν ώστε να μπορέσετε να βοηθήσετε τα παιδιά να τους υιοθετήσουν χωρίς πολλά παράπονα και με όσο το δυνατόν πιο ευχάριστο τρόπο (π.χ. διαλέγετε όμορφες μάσκες, κάνετε τη σωστή εφαρμογή τους «παιχνίδι», τις βάζετε σε χρωματιστά σακουλάκια κοκ). Δεν είναι ωραίο για κανέναν, είναι όμως μέχρι στιγμής ο ασφαλέστερος τρόπος που γνωρίζουμε για τη συνέχιση της όποιας κανονικότητας και αυτό είναι που πρέπει να περάσετε στα παιδιά σας.
Επίσης, ζητήστε από τον εκπαιδευτικό όλη τη βοήθεια που μπορεί να σας δώσει, π.χ. να βοηθάει το παιδί να φορέσει τη μάσκα του, να σας αναφέρει κάθε πιθανό πρόβλημα κ.λπ.
Ζητήστε όμως και από το παιδί να σεβαστεί και να βοηθήσει και αυτό με τη σειρά του τον εκπαιδευτικό υπακούοντας στους κανόνες και διευκολύνοντας το έργο του. Βεβαιωθείτε ότι η μεταξύ τους σχέση είναι ισχυρή ούτως ώστε το παιδί να τον εμπιστεύεται και να μη φοβάται να του εκμυστηρευτεί τους προβληματισμούς του.
Στην περίπτωση που το παιδί θα πρέπει να μείνει σπίτι, καλό είναι έρθετε σε συνεννόηση με τους εκπαιδευτικούς του ώστε να δείτε αν τα μαθήματα θα συνεχιστούν ηλεκτρονικά ή αν πρέπει να αναπληρώσετε τον χρόνο του σχολείου διαφορετικά. Αν τα μαθήματα δε συνεχιστούν online, ζητήστε από τους εκπαιδευτικούς να σας βοηθήσουν να φτιάξετε ένα πλάνο. Τι να μελετήσουν παρακάτω, πώς να κάνουν επαναλήψεις (ειδικά αν προετοιμάζονται για Πανελλήνιες), αν υπάρχουν κάποιες διαδικτυακές πηγές (εκπαιδευτικά προγράμματα κ.λπ.) που θα μπορούσαν να συμβουλευτούν κ.ο.κ. Είναι χρήσιμο να τονίσετε στα παιδιά εξαρχής ότι ακόμα και αν σταματήσουν το σχολείο, θα συνεχίσουν τα μαθήματά τους με κάποιον τρόπο και να τους εξηγήσετε για ποιο λόγο αυτό είναι σημαντικό. Πείτε τους ότι έτσι η πανδημία δε θα καθυστερήσει άλλο την εκπαίδευσή τους, ότι μετά θα μπορούν να συνεχίσουν κανονικά από το σημείο που πρέπει και δε θα χάσουν άλλο χρόνο, ότι με αυτόν τον τρόπο θα κρατήσουν το μυαλό τους δραστήριο κ.ο.κ.
#3 Ποιος θα μείνει μαζί τους;
Αν το σχολείο του παιδιού κλείσει, φυσικά θα πρέπει να προβλέψετε και ποιος θα μένει σπίτι μαζί του ειδικά αν είναι μικρότερης ηλικίας. Συζητήστε λοιπόν εξαρχής, με τον εργοδότη σας το ενδεχόμενο να δουλέψετε από το σπίτι (μια και οι παππούδες δε συστήνονται ως λύση αντί «νταντάς» λόγω της ευαλωτότητάς τους στον ιό) ούτως ώστε να αναζητήσετε κάποια άλλη λύση αν αυτό δεν είναι εφικτό. Ίσως κάποιος άλλος γονιός μπορεί να αναλάβει για λίγο και το δικό σας παιδί κι εσείς να ανταποδώσετε το Σαββατοκύριακο. Μπορεί π.χ. δυο κολλητοί φίλοι στο σχολείο να κάνουν μαζί τα μαθήματά τους για λίγες ώρες στο σπίτι του ενός και το Σαββατοκύριακο εσείς να αναλάβετε να πάτε τα παιδιά στην παιδική χαρά. Ή ίσως χρειαστεί να σκεφτείτε τη λύση φύλαξης από μία νταντά, ένα άλλο μέλος της ευρύτερης οικογένειας που ίσως μπορεί να το κάνει (π.χ. τα αδέρφια σας) κ.λπ. Εξηγήστε στα παιδιά για ποιο λόγο επιλέξατε τη συγκεκριμένη λύση και ζητήστε τους να συνεργαστούν με ωριμότητα με το πρόσωπο που θα τα συντροφεύει δείχνοντάς τους ότι υπολογίζετε σε αυτά.
#4 Μένουμε ψύχραιμοι οικογενειακώς
Για τα παιδιά παραμένετε πάντα το πιο ισχυρό τους πρότυπο. Κι ενώ είναι ανθρώπινο κι εσείς να λυγίζετε και να ξεσπάτε, ειδικά τώρα που το άγχος όλων μας «χτυπάει κόκκινο», είναι πολύ σημαντικό να παραμείνετε όσο πιο ήρεμοι γίνεται. Τα παιδιά θα στραφούν σ’ εσάς για υποστήριξη και καθοδήγηση και η ανασφάλεια σίγουρα δεν είναι κάτι που θέλετε να τους μεταδώσετε. Κάθε φορά λοιπόν που θα σας ρωτάνε «μαμά, πότε θα τελειώσει ο ιός;», «μπαμπά, πότε θα μπορώ να ξαναπάω σχολείο χωρίς μάσκα;» οι απαντήσεις σας θα πρέπει να είναι όσο πιο καθησυχαστικές γίνεται. Πείτε τους π.χ. ότι οι επιστήμονες δουλεύουν ασταμάτητα για να νικήσουν τον ιό και μόλις αυτό συμβεί θα μας ενημερώσουν αμέσως αλλά και ότι κάθε μέρα που περνάει μας φέρνει όλο και πιο κοντά στο εμβόλιο ή τη θεραπεία.
Επίσης, αποφύγετε να συζητάτε συνεχώς για την πανδημία, για το πόσοι είναι οι νεκροί ή πόσο τρομαγμένοι είστε όταν είναι μπροστά τα παιδιά. Βρείτε τρόπους να διαχειριστείτε το άγχος και τις φοβίες σας (φροντίστε τον εαυτό σας κάνοντας γυμναστική ή μια άλλη δραστηριότητα που σας ευχαριστεί κ.ο.κ.) προκειμένου να μη μεταφέρετε το κλίμα ανησυχίας στο σπίτι.
Αν διαπιστώσετε ότι τα παιδιά έχουν άγχος (γίνονται πιο επιθετικά, απομονώνονται, έχουν ανεξήγητο στομαχόπονο κ.λπ.), βοηθήστε τα να χαλαρώσουν κρατώντας τα απασχολημένα μαγειρεύοντας, παίζοντας, πηγαίνοντας μια βόλτα με τα ποδήλατα, λέγοντάς τους ότι η κατάσταση αυτή είναι προσωρινή κ.λπ. Πείτε τους επίσης ότι δε χρειάζεται να αισθάνονται ανυπεράσπιστα μπροστά στον ιό καθώς υπάρχουν απλά πράγματα που μπορούν να κάνουν για να τον αποκρούσουν, και μάλιστα αποτελεσματικά. Π.χ. το να πλένουν τα χέρια τους ή να μην πλησιάζουν πολύ κοντά άλλους ανθρώπους κ.ο.κ. Έτσι θα νιώσουν ότι μπορούν με κάποιον τρόπο να ελέγξουν την κατάσταση.
#5 Επιμένουμε στην ασφάλεια
Θυμίστε στα παιδιά ότι η οικογένειά σας είναι ασφαλής και θα παραμείνει εφόσον όλοι τηρείτε σχολαστικά όλα τα απαραίτητα μέτρα ατομικής υγιεινής. Επιμείνετε να πλένουν συχνά τα χέρια τους με σαπούνι και ζεστό νερό, να τα απολυμαίνουν κάθε φορά που πιάνουν κάτι που μπορεί να έχει εκτεθεί στον ιό, να μην τα φέρνουν στο πρόσωπο, να φτερνίζονται και να βήχουν στον αγκώνα, να φοράνε σωστά τη μάσκα τους, να κρατάνε τις αποστάσεις κ.ο.κ. Εννοείται πως το ίδιο θα πρέπει να κάνετε κι εσείς.
Ενθαρρύνετέ τα λέγοντάς τους «μπράβο» όποτε βλέπετε ότι το κάνουν από μόνα τους. Αν παραπονεθούν για τη μάσκα, πείτε τους ότι καταλαβαίνετε πως αισθάνονται αφού κι εσείς αναγκάζεστε να τη φοράτε πολλές ώρες, όπως και πολλοί ακόμα άνθρωποι, και θυμίστε τους ότι το όφελος είναι πολύ μεγαλύτερο από την ταλαιπωρία που πρέπει να υποστούμε υπομονετικά μέχρι να φύγει ο ιός.
#6 Γινόμαστε δημιουργικοί
Μάσκες με τους αγαπημένους τους σούπερ ήρωες, ιστορίες με μασκοφόρους πολεμιστές του καλού, ένα «στοίχημα» για το πότε μπορεί να βγει το εμβόλιο και ό,τι άλλο εμπνευστείτε, μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να μπούνε στη μάχη κατά του κορωνοϊού με περισσότερο κέφι και κουράγιο. Επίσης, αναθέστε τους κάποιο «μεγαλόπνοο» σχέδιο με το οποίο θα ασχολούνται τις ελεύθερες ώρες τους (π.χ. να βάλουν νέα φυτά στο μπαλκόνι, να γράψουν μία αστυνομική ιστορία, να προσπαθήσουν να μάθουν έναν χορό μέσω ίντερνετ κ.ο.κ.)
#7 Είμαστε πάντα εκεί
Μέρα ή νύχτα, είμαστε πάντα διαθέσιμοι για να λύσουμε τις απορίες των παιδιών μας για την πανδημία και να κατευνάσουμε τους φόβους τους. Δεν τους φωνάζουμε, δεν τους λέμε ότι μας κούρασαν με τις ερωτήσεις τους, δεν τους απαντάμε με μισόλογα και θεωρίες συνωμοσίας. Τους λέμε ότι είμαστε εκεί γι’ αυτά, ότι κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να παραμείνουμε όλοι ασφαλείς κι ότι μπορούν πάντα να έρχονται σ’ εμάς όταν αισθάνονται φοβισμένα ή αναστατωμένα.
Μην περιμένετε όμως κάθε φορά να έρχονται τα παιδιά σε εσάς. Η επικοινωνία πρέπει να είναι αμφίδρομη. Ρωτήστε τα πώς ήταν η μέρα τους στο σχολείο, ποιο ήταν το πιο ωραίο πράγμα που τους συνέβη, αν έγινε κάτι που τα στεναχώρησε κ.ο.κ.
#8 Ενισχύουμε την αλληλεγγύη τους
Σε μία περίοδο με τόσες πολλές προκλήσεις όπως αυτή, ένα από τα πράγματα που μπορούν να μας κρατήσουν όρθιους είναι να νιώσουμε ότι δεν είμαστε μόνοι και να ψάξουμε για νόημα σε πράγματα πέρα από τον εαυτό μας. Βοηθήστε και τα παιδιά να το καταλάβουν και να βάλουν στη ζωή τους το ενδιαφέρον και για τους άλλους ανθρώπους καθώς αυτό και θα τα κάνει πιο υπεύθυνα ως προς τη διαχείριση όσων έχουν να κάνουν με την πανδημία αλλά και θα τα κάνει να νιώσουν πιο «γεμάτα». Ξεκινήστε κάνοντας κάτι απλό, γράφοντας π.χ. ένα γράμμα στους παππούδες . Αν τα παιδιά είναι μεγαλύτερα, θα μπορούσαν να συμμετέχουν σε μία εθελοντική δράση με άλλους συνομηλίκους τους, π.χ. να καθαρίσουν το πάρκο της γειτονιάς κ.λπ.
#9 Μιλάμε ανάλογα με την ηλικία τους
Δεν περιμένουμε από ένα 5χρονο να αντιληφθεί πώς ο ιός αφοπλίζει το ανοσοποιητικό μας σύστημα ούτε μιλάμε σε έναν έφηβο σα να μην έχει ξανακούσει τη λέξη «λοίμωξη». Κάθε ηλικία έχει τη δική της γλώσσα και ως γονείς οφείλουμε τουλάχιστον να προσπαθήσουμε να τη μιλήσουμε. Τα ίδια τα παιδιά μπορούν να μας δείξουν πως θέλουν να τα αντιμετωπίζουμε. Σε κάθε περίπτωση μιλάμε απλά, δίνουμε παραδείγματα που μπορούν να κατανοήσουν, συζητάμε τις απορίες και τους προβληματισμούς τους. Αν τα παιδιά είναι μεγαλύτερα και ανάλογα με την ωριμότητά τους, τα αφήνουμε να συμμετέχουν σε αποφάσεις που επηρεάζονται λόγω COVID π.χ. σε σχέδια για ταξίδια, εξόδους κ.λπ.
#10 Δεν τα γεμίζουμε ενοχές
Τα παιδιά έχουν κατά κάποιον τρόπο στοχοποιηθεί καθώς είναι πιθανό να είναι φορείς του ιού και να τον μεταδίδουν όντας τα ίδια ασυμπτωματικά. Αυτό, όπως αντιλαμβανόμαστε, είναι ένα μεγάλο βάρος για οποιονδήποτε άνθρωπο, πόσω μάλλον σε αυτές τις τρυφερές ηλικίες. Γι’ αυτό λέμε στα παιδιά ότι αν συμβεί κάτι τέτοιο δε φταίνε τα ίδια γιατί δεν το έκαναν επίτηδες. Θα μπορούσε να συμβεί στον οποιονδήποτε και δε σημαίνει κάτι άσχημο για τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά τους. Ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να τα κατηγορήσει για κάτι και ούτε πρόκειται να γίνει κάτι τέτοιο. Επίσης, μην τρομοκρατείτε τα παιδιά ότι άμα δεν τηρήσουν με ευλάβεια τα μέτρα θα αρρωστήσουν είτε τα ίδια είτε οι αγαπημένοι τους. Πείτε τους ότι όντως μπορεί να βάλουν τον εαυτό τους ή τους άλλους σε κίνδυνο χωρίς όμως να τα τρομάζετε.
#11 Δίνουμε βάση στη σωστή ενημέρωση
Περιορίστε όσο μπορείτε την έκθεση των παιδιών σε ΜΜΕ και social media και προσπαθήστε να ενημερώνεστε από έγκυρες και ψύχραιμες πηγές. Έτσι όταν τα παιδιά σας έχουν απορίες θα μπορείτε να τα πληροφορείτε αντίστοιχα ειλικρινά μεν, χωρίς υπερβολές και ανυπόστατες ειδήσεις δε. Μην ενδώσετε σε θεωρίες συνωμοσίας και μείνετε στα γεγονότα. Τα μεγαλύτερα παιδιά είναι πολύ πιθανό φυσικά να έχουν περισσότερη πρόσβαση είτε στο διαδίκτυο είτε σε άλλου είδους πληροφόρηση π.χ. μέσω των φίλων τους. Δώστε βάση στο τι μπορεί να πιστεύουν ζητώντας τη γνώμη τους πάνω σε διάφορα θέματα σχετικά με την πανδημία έτσι ώστε να είστε βέβαιοι ότι βλέπουν τα πράγματα στα σωστά τους μέτρα. Μην τους κρύψετε την αλήθεια. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται πολλά περισσότερα απ’ όσα νομίζουμε. Πείτε τους π.χ. ότι ο ιός έχει όντως εξαπλωθεί περισσότερο απ’ όσο ελπίζαμε αλλά αν όλοι τηρήσουμε τα μέτρα, πολύ γρήγορα θα τον θέσουμε και πάλι σε έλεγχο. Δίνετέ τους δηλαδή ορθή πληροφόρηση, χωρίς όμως να τους προκαλείτε άγχος και απελπισία.
#12 Υιοθετούμε υγιεινές συνήθειες…
…για το σώμα και το πνεύμα. Δεν βγάζουμε την άσκηση από το πρόγραμμα καθώς συμβάλλει στη διατήρηση των ορμονών του στρες σε ομαλά επίπεδα και φυσικά στην καλή μας υγεία. Το ίδιο ισχύει και για την ισορροπημένη διατροφή. Δεν τρώμε όλη μέρα γλυκά στον καναπέ, αντίθετα δίνουμε έμφαση σε φρέσκες μη επεξεργασμένες τροφές. Και φυσικά μένουμε συνδεδεμένοι με τους φίλους μας είτε από όσο κοντά επιτρέπεται είτε από μακριά. Αυτές οι τρεις παράμετροι είναι ουσιώδεις για τη σωματική και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και δεν πρέπει να τις αγνοούμε ειδικά σε τόσο κρίσιμες στιγμές.
#13 Συμβουλευόμαστε ειδικό
Επειδή παρόλες τις προσπάθειες και τη θέλησή μας, είναι πάντα πιθανό να μην καταφέρουμε να υποστηρίξουμε τα παιδιά μας σωστά είτε επειδή νιώθουμε κι οι ίδιοι αβοήθητοι είτε επειδή το παιδί αγχώνεται υπερβολικά είτε για οποιονδήποτε άλλο λόγο, κάποιες φορές, η αναζήτηση βοήθειας από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας είναι απαραίτητη. Μην ξεχνάτε ότι ειδικά για τον κορωνοϊό λειτουργεί 24ωρη γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης για παιδιά και ενήλικες καλώντας στο 10306. Επιπλέον, πολλοί επαγγελματίες στο χώρο της ψυχικής υγείας προσφέρουν πια τις υπηρεσίες τους και διαδικτυακά ούτως ώστε να μη χρειάζεται να επισκεφθείτε το γραφείο τους. Αν λοιπόν νιώθετε ότι η κατάσταση δεν είναι πια στον έλεγχό σας ή ότι χρειάζεστε επιπλέον καθοδήγηση, μη διστάσετε να συμβουλευτείτε κάποιον που έχει περισσότερα όπλα από εσάς γι’ αυτή τη μάχη.
φωτογραφία -https://gr.pinterest.com/pin/665125438711654364/