Από την Αλεξάνδρα Καππάτου Ψυχολόγο – Παιδοψυχολόγο – Συγγραφέα

Οι περισσότεροι έχουμε στη μνήμη μας κάποια παιδιά από το φιλικό ή συγγενικό μας περιβάλλον που ήταν αριστερόχειρες και συχνά μας φαινόταν παράξενο όταν τα βλέπαμε να γράφουν στην τάξη με το αριστερό χέρι. Αυτό το θέμα είναι επενδεδυμένο με πολλές προκαταλήψεις που είχαν οδηγήσει γονείς και παιδαγωγούς, κυρίως στο παρελθόν, σε λανθασμένους χειρισμούς σε βάρος των παιδιών που χρησιμοποιούσαν το αριστερό τους χέρι. Πολλοί ενήλικοι θυμούνται την πίεση που είχαν υποστεί, όταν ήταν παιδιά για να γράψουν με το «καλό χεράκι».

Σήμερα, οι περισσότεροι γονείς γνωρίζουν πλέον ότι η αριστεροχειρία δεν υποκρύπτει κάποια παθολογία στο παιδί τους. Παρά το γεγονός ότι η αριστεροχειρία απενοχοποιήθηκε, ο γονιός αισθάνεται αμηχανία όταν ανακαλύπτει ότι το παιδί του είναι αριστερόχειρας και αναρωτιέται σε τι διαφέρει από τα άλλα παιδιά ή μήπως αυτή η ιδιαιτερότητα κρύβει κάτι αρνητικό.

Προσωπικότητες αδιαμφισβήτητης αξίας, όπως ο Λεονάρντο ντα Bίντσι, ο Πικάσο, ο Mιχαήλ Άγγελος και πολλοί άλλοι ήταν αριστερόχειρες ή αμφιδέξιοι. Αριστερόχειρες ή αμφιδέξιοι είναι περίπου το 7% έως 10% του πληθυσμού – στην Ελλάδα το ποσοστό κυμαίνεται στο 8%, ενώ στις βόρειες και δυτικές ευρωπαϊκές χώρες είναι σχεδόν 11%. Έχει παρατηρηθεί ότι αν ένας γονιός είναι αριστερόχειρας τότε και το παιδί έχει πιθανότητες 17% να γεννηθεί αριστερόχειρας, ενώ όταν και οι δύο γονείς είναι αριστερόχειρες οι πιθανότητες ανέρχονται στο 46%.

Tα περισσότερα μωρά γεννιούνται αμφιδέξια, παρόλο που δείχνουν πολύ γρήγορα την προτίμησή τους στο δεξί ή στο αριστερό χέρι. Ωστόσο, αν ένα παιδί είναι πράγματι αριστερόχειρας, αυτό μπορούμε να το επιβεβαιώσουμε μετά τα 3 χρόνια. H αριστεροχειρία δεν αφορά μόνο το χέρι, αλλά συχνά αναφέρεται και στο αριστερό πόδι, μάτι ή αυτί. Για να καταλάβουμε αν είναι ή όχι αριστερόχειρας κάποιος, αρκεί κατά κανόνα να προσέξουμε με ποιο πόδι ξεκινά ν’ ανεβεί μια σκάλα, με ποιο αυτί προσπαθεί να ακούσει, με ποιο χέρι ζωγραφίζει ή πλένει τα δόντια του, πώς χειρίζεται κάτι που απαιτεί μεγάλη δύναμη.

Γιατί είναι κάποιος αριστερόχειρας;

Ο εγκέφαλος περιλαμβάνει δύο ημισφαίρια, το δεξιό που είναι υπεύθυνο για τις κινήσεις του αριστερού τμήματος του ανθρώπινου σώματος, και το αριστερό που κατευθύνει τις κινήσεις του δεξιού τμήματος. Tα δύο ημισφαίρια επικοινωνούν μεταξύ τους με το μεσολόβιο, δίνοντας τη δυνατότητα στον εγκέφαλο να λειτουργεί ως σύνολο. Στους δεξιόχειρες μπορούμε να πούμε γενικά ότι κυριαρχεί το αριστερό τμήμα του εγκεφάλου. Aντίθετα, στους αριστερόχειρες δεσπόζει το δεξιό ημισφαίριο, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί το αριστερό τμήμα του σώματος και το αριστερό χέρι. H συγκεκριμένη διαδικασία της εξειδίκευσης λειτουργιών των ημισφαιρίων δεν έχει μέχρι σήμερα ερμηνευθεί πλήρως επιστημονικά. Οι έρευνες δείχνουν πάντως ότι η διαφορά οφείλεται κυρίως σε γονίδια. Ανακάλυψαν, πρόσφατα, ένα συγκεκριμένο γονίδιο, το οποίο φαίνεται να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κατανομή των διάφορων λειτουργιών στον εγκέφαλο. Επίσης, έχει σχετιστεί με την έκθεση του εμβρύου σε υψηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης κατά την ενδομήτριο ζωή.
Τι σημαίνει να είναι αριστερόχειρας
Τα αριστερόχειρα παιδιά δείχνουν συχνά –αλλά όχι πάντα– κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, για παράδειγμα, την προτίμηση στα κατασκευαστικά παιχνίδια, φέρονται να είναι πιο καλοί στα μαθηματικά, αποφεύγουν τα ανταγωνιστικά παιχνίδια, τους αρέσει η μουσική, θυμούνται μάλιστα καλύτερα τη μουσική των τραγουδιών παρά τους στίχους τους, βλέπουν έντονα όνειρα, χειρονομούν πολύ όταν μιλούν. Οι αριστερόχειρες επεξεργάζονται τη γλώσσα, το χώρο και τα συναισθήματα με πιο ποικίλο και δημιουργικό τρόπο από τους δεξιόχειρες.

Bέβαια, πολλά εξαρτώνται από τον τρόπο που βιώνει το παιδί την αριστεροχειρία του και από τη στάση της οικογένειας, που σ’ αυτή την περίπτωση είναι καθοριστική. Δυστυχώς, υπάρχουν ακόμη και σήμερα γονείς που προσπαθούν να επιβάλλουν σ’ ένα παιδί που γράφει με το αριστερό τη χρήση του άλλου χεριού, του λεγόμενου «καλού». Aυτή η επανεκπαίδευση αποτελεί πραγματικό μαρτύριο, αφού το παιδί υποχρεώνεται να αντιστρέψει τις λειτουργίες των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου του. H εναλλαγή συχνά προκαλεί μια σειρά διαταραχών σε διάφορους τομείς, όπως στην προσοχή, στο συντονισμό των κινήσεων, στην ομιλία και στη χρήση του γραπτού λόγου. Eπίσης προστίθεται η ψυχολογική επιβάρυνση του παιδιού απ’ αυτή την καταπίεση που υφίσταται από το περιβάλλον στην προσπάθειά του να γίνει «φυσιολογικό». Δεν είναι σπάνιες οι διαταραχές στη συμπεριφορά, οι ψυχοσωματικές ενοχλήσεις, τα τικ, ακόμα και η κατάθλιψη.

Η πιεστική κατάσταση που ζούσαν παλιότερα οι αριστερόχειρες επιβεβαιώνεται και από έρευνες που δείχνουν ότι το 1970 τα αριστερόχειρα παιδιά έφταναν το 11%, ενώ στις ηλικίες 55-65 ετών το ποσοστό μειωνόταν στο 3%. Οι υπόλοιποι, ενδεχομένως, είχαν εξαναγκαστεί από τους γονείς τους ή το σχολείο προκειμένου να γίνουν δεξιόχειρες. Σημαντικό ρόλο στην παραφιλολογία κατά των αριστερόχειρων έπαιξε η βιομηχανική επανάσταση, καθότι πρωτύτερα το χέρι που χρησιμοποιούσε ο καθένας δεν έπαιζε σημαντικό ρόλο στις αγροτικές δουλειές. Αντίθετα, η χρήση των βιομηχανικών εργαλείων ήταν σχεδιασμένη για την πλειο€νότητα –δεξιόχειρες– και αν κάποιος ήταν αριστερόχειρας θεωρούνταν μειονέκτημα και αυτό προδιέθετε σε ατυχήματα ή προκαλούσε μειωμένη απόδοση στη γραμμή παραγωγής.

Στην προπαγάνδα κατά των αριστερόχειρων συνέβαλε και η νοοτροπία που είχε αναπτυχθεί περί δεξιού χεριού – και η οποία είχε καταστήσει το δεξί χέρι «καλό χέρι», ενώ το αριστερό, για παράδειγμα, δεν επιτρεπόταν να δοθεί για χειραψία. Σε πολλές γλώσσες, μάλιστα, η λέξη αριστερό είναι ίδια με τη λέξη για το κακό ή το αμαρτωλό, ενώ η λέξη για το δεξί είναι συχνά συνώνυμη με το σωστό. Τώρα πια είναι σαφές ότι τα παιδιά με αριστεροχειρία δεν είναι δυσλειτουργικά ή αφηρημένα και ότι τα ατυχήματα, που μερικές φορές συμβαίνουν, οφείλονται συνήθως στο σχεδιασμό πολλών λειτουργιών που απευθύνονται σε δεξιόχειρες.

Τι μπορείτε να κάνετε…

• Nα δέχεστε την αριστεροχειρία του παιδιού και να μην το πιέζετε να χρησιμοποιεί το δεξί χέρι.

• Nα το βοηθήσετε να καταλάβει ότι δεν είναι ούτε άρρωστο ούτε ανάπηρο και δεν έχει λόγους να αισθάνεται άσχημα.

• Nα το ενισχύσετε, για να μάθει να τα βγάζει πέρα με καθημερινά προβλήματα, αφού είναι αναγκασμένο να ζει σ’ έναν κόσμο όπου τα περισσότερα αντικείμενα προορίζονται για δεξιόχειρες.

• Nα του δίνετε πρωτοβουλίες και να συζητάτε μαζί του για τα συναισθήματά του.

• Nα επινοείτε εργασίες που απαιτούν προσεκτικές μετρήσεις για να ενισχύεται η αναλυτική σκέψη του.

• Nα το ενθαρρύνετε να ζωγραφίζει με λεπτομέρειες διάφορα αντικείμενα.

• Να το προμηθεύετε με μολύβια ή στιλό που στεγνώνουν γρήγορα, ώστε να μην μουντζουρώνει το γραπτό του καθώς γράφει• το χέρι του «περνάει» πάνω από το μελάνι όσο είναι ακόμα υγρό.

• Τα τετράδιά του να έχουν το σπιράλ στα δεξιά ή στην κορυφή.

• Αν ο δάσκαλος δείχνει κάτι με τα χέρια του, μάθετε στο παιδί σας να μεταφέρει τις κινήσεις του δεξιού χεριού του δασκάλου στο αριστερό του. Εν ανάγκη συζητήστε το θέμα και με το δάσκαλο.

• Προμηθευτείτε ειδικά όργανα για αριστερόχειρες, αφού πλέον κυκλοφορούν πολλά, όπως πληκτρολόγια, ψαλίδια, κιθάρες κ.λπ.

Τέλος, ας έχετε υπόψη ότι, παρά το γεγονός ότι πολλά παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες γενικά είναι και αριστερόχειρες, αυτό δεν σημαίνει ότι οι αριστερόχειρες έχουν προδιάθεση για μαθησιακές δυσκολίες.