Από την Αλεξάνδρα Καππάτου, Ψυχολόγο – Παιδοψυχολόγο
Δεν υπάρχει γονιός που δεν έχει σκεφτεί πως μπορεί να προφυλάξει το παιδί του από τον εκφοβισμό είτε στο ρόλο του θύματος είτε στον ρόλο του θύτη. Οι συμβουλές που ακολουθούν είναι όχι μόνο χρήσιμες αλλά και πρακτικές γιατί το bullying δυστυχώς δε μένει στη θεωρία.
Προσέξτε τη δική σας στάση απέναντι στους άλλους
Αν εσείς αντιμετωπίζετε τους γύρω σας με σεβασμό, μιλάτε γι’ αυτούς με εκτίμηση, δείχνετε συμπόνια και ενσυναίσθηση, τότε οι πιθανότητες να αναπτύξει και το παιδί σας τα ίδια χαρακτηριστικά αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο. Αν αντίθετα φέρεστε στους ανθρώπους υποτιμητικά, εκφράζετε θυμό και οργή, λέτε πόσο θα θέλατε να φερθείτε βίαια απέναντί τους, τότε μην εκπλαγείτε αν και το παιδί ξεκινήσει να εκφράζει αντίστοιχες συμπεριφορές. Πείτε λοιπόν μπροστά του πόσο εκτιμάτε κάποιον που χαιρετήσατε στον δρόμο, ότι κάθε άνθρωπος έχει αξία και πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό, πόσο λυπάστε όταν βλέπετε ανθρώπους να ζούνε στον δρόμο, ότι η διαφορετικότητα είναι αυτό που μας κάνει μοναδικούς και ότι πρέπει πάντα να προσπαθούμε να καταλαβαίνουμε τους άλλους και να βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση τους.
… αλλά και απέναντι στο παιδί
Αν φωνάζετε ή «ουρλιάζετε» στο παιδί, αν το απειλείτε ότι θα το χτυπήσετε ή αν όντως το χτυπάτε για να «συμμορφωθεί», είναι σχεδόν βέβαιο ότι το bullying θα μπει αργά ή γρήγορα στη ζωή του με κάποιον τρόπο. Είτε το ίδιο θα αναπαράγει αυτές τις συμπεριφορές απέναντι σε άλλα παιδιά ή θα τις υποστεί αδιαμαρτύρητα το ίδιο καθώς έχει ήδη μάθει να τις αποδέχεται από εσάς. Οι μέθοδοι πειθαρχίας που ακολουθείτε θα πρέπει να βασίζονται στη θετική διαπαιδαγώγηση και όχι στον φόβο, στη βία και στις προσβολές. Πείτε του «μπράβο» όταν κάνει κάτι καλά, παροτρύνετέ το να προσπαθεί, υποστηρίξτε το στην αποτυχία του.
Δείξτε του ότι είστε πάντα εκεί
Τα παιδιά που εισπράττουν αυστηρότητα, αδιαφορία για τα συναισθήματα τους , αισθάνονται ότι δεν εισακούγονται από τους γονείς τους, είναι πολύ πιθανό να εμπλακούν σε περιστατικά εκφοβισμού είτε από τη θέση του θύματος είτε από αυτή του θύτη. Αν φοβούνται ή ντρέπονται να σας μιλήσουν για ό,τι τους συμβαίνει, αν πιστεύουν ότι θα τα αποπάρετε ή θα ρίξετε το φταίξιμο στα ίδια, τότε τους το κάνετε αδύνατο να σας εμπιστευτούν. Και αν δε σας εμπιστεύονται, πολύ δύσκολα θα σας εξομολογηθούν ότι τους συνέβη κάτι τέτοιο. Ομοίως ένα παιδί που μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον στο οποίο του λείπει η επικοινωνία και η ασφάλεια από τους γονείς, θα εκφοβίσει άλλα παιδιά για να νιώσει ότι είναι σημαντικό έστω και έτσι αφού προφανώς δεν είναι αρκετά σημαντικό για εσάς. Πείτε λοιπόν στο παιδί σας ότι το αγαπάτε όπως και να ‘χει και εμφυσήστε του την εμπιστοσύνη λέγοντας ότι μπορεί να σας μιλάει για τα πάντα. Ωστόσο όταν σας μιλάει μη γελάτε και μην κοροϊδεύετε ούτε να υποτιμάτε ό,τι σας λέει και ό,τι αισθάνεται όσο ασήμαντο κι αν σας φαίνεται. Χαμογελάστε του ενθαρρυντικά, αγκαλιάστε το, δείξτε του πόσο άξιοι είστε της εμπιστοσύνης που σας δείχνει. Συχνά το bullying ξεκινά με ένα απλό σχόλιο και σταδιακά κλιμακώνεται όσο ο θύτης διακρίνει ανοχή από το θύμα. Γι’ αυτό είναι σημαντικό το παιδί να ξέρει ότι μπορεί να σας λέει και το παραμικρό.
Δείξτε την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή σας
Ένα παιδί με υγιή αυτοεκτίμηση, δε θα αναζητήσει την επιβεβαίωση ασκώντας βία στους άλλους ούτε θα δεχτεί να το υποτιμήσουν, να το κοροϊδέψουν και να το χτυπήσουν χωρίς με κάποιον τρόπο να επιδιώξει να εμποδίσει κάτι τέτοιο. Για να αποκτήσει ένα παιδί αυτοεκτίμηση, υπάρχουν πολλοί τρόποι. Ένας από αυτούς είναι να του δείξετε ότι αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που διαθέτετε κι εσείς. Μη φαίνεστε «παραιτημένοι», ή «ηττημένοι» μπροστά στο παιδί. Διεκδικείτε ό,τι θεωρείτε δίκαιο με ωραίο τρόπο χωρίς κραυγές και ακρότητες. Αν π.χ. κάποιος σας πήρε τη σειρά στο σούπερ μάρκετ, πείτε ευγενικά «Συγγνώμη αλλά ήμουν εδώ πριν από εσάς» αντί απλά να μην πείτε τίποτα ή αντίθετα να γίνετε αγενείς. Πείτε στο παιδί ότι μπορεί να αντιδράσει με παρόμοιο τρόπο αν κάποιος προσπαθήσει να του «επιτεθεί». Μάθετέ του να απαντάει με σταθερότητα «Είναι η σειρά μου», «Σταμάτα», «Μη με αγγίζεις», «Μη με λες έτσι». Η αυτοεκτίμηση φαίνεται ακόμα και στα πιο απλά πράγματα και να είστε βέβαιοι ότι το παιδί το καταλαβαίνει.
Παίξτε παιχνίδια ρόλων
Δείξτε στο παιδί σας πώς μπορεί να αντιδρά σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις, συμπεριλαμβανομένου και του εκφοβισμού. Δείξτε του π.χ. πώς συστηνόμαστε σε ένα πάρτυ, τι απαντάμε σε κάποιον που μας ενοχλεί, πως μπορεί να ζητήσει από ένα άλλο παιδί να μοιραστούν τα παιχνίδια τους και άλλες περιπτώσεις στις οποίες καλούμαστε να αλληλεπιδράσουμε με τους γύρω μας. Αυτά όλα βέβαια δε θα τα κάνετε με διδακτικό ύφος αλλά θα τα εντάξετε σε ένα πλαίσιο πιο εύληπτο για τα παιδιά. Ανεβάστε π.χ. μια μίνι θεατρική παράσταση ή αυτοσχεδιάστε και δημιουργήστε ένα δικό σας παιχνίδι ή βάλτε τα σε μια ιστορία που θα του αφηγηθείτε με παραστατικότητα.
Το σημαντικό είναι όμως να είναι διαδραστικό, να μπορεί δηλαδή να συμμετέχει και το παιδί στην όποια αναπαράσταση και όχι απλά να είναι παρατηρητής. Δώστε του π.χ. ρόλο στην παράσταση ή αφήστε το να συμπληρώσει τα κενά στην ιστορία κ.ο.κ. Ειδικά για τον εκφοβισμό, δείξτε του ότι η καλύτερη τακτική είναι να απαντά στις όποιες ενοχλήσεις χωρίς όμως να πυροδοτεί τα πράγματα. Π.χ. να συνεχίσει να κάνει ό,τι έκανε χωρίς να δίνει σημασία. Ή αν ο θύτης επιμένει, να του απαντήσει ότι έχει να κάνει κάτι άλλο εκείνη τη στιγμή και να φύγει. Αυτά το παιδί θα πρέπει να τα κάνει με αυτοπεποίθηση χωρίς να σκύβει το κεφάλι καθώς συνήθως οι θύτες «αποσυντονίζονται» όταν βλέπουν ότι το υποψήφιο θύμα τους δε φοβάται.
Προτρέψτε το να αντιδρά χωρίς αναβολή
Επειδή όπως είπαμε, το bullying μπορεί να ξεκινήσει με ένα απλό πείραγμα μέχρι να εξελιχθεί σε εφιάλτη για το θύμα, είναι πολύ σημαντικό το παιδί να βάζει τα όριά του έγκαιρα. Πείτε του λοιπόν να μην ανέχεται καμία συμπεριφορά που το βάζει στη θέση του θύματος όσο μικρή κι αν είναι. Θυμίστε του όμως ότι η αντίδρασή του δεν πρέπει ποτέ να είναι βίαιη ή υπερβολική. Πρέπει όμως να είναι άμεση, σταθερή και αποφασιστική. Αν π.χ. κάποιο παιδί το κοροϊδέψει επειδή π.χ. φοράει γυαλιά, να γυρίσει και να του πει να σταματήσει εκείνη τη στιγμή κοιτώντας το στα μάτια και με καθαρή φωνή.
Πείτε του ότι πάντα προηγείται η ασφάλειά του
Το παιδί μπορεί να σας ρωτήσει αν θεωρείται δειλία η φυγή του όταν κάποιος το εκφοβίζει καθώς δεν είναι απίθανο ο θύτης να το αποκαλέσει «φοβιτσιάρη». Εξηγήστε του ότι ένας τέτοιος χαρακτηρισμός από κάποιον με αυτή τη συμπεριφορά δε σημαίνει απολύτως τίποτα. Το σημαντικό είναι να παραμείνει ασφαλής και να αποφύγει την όποια αχρείαστη συμπλοκή καθώς αυτό πάντα διαιωνίζει τον κύκλο του εκφοβισμού.
Μάθετέ του να μην επιτρέπει να εκφοβίζονται ούτε άλλα παιδιά
Αν το παιδί σας γίνει μάρτυρας εκφοβισμού ενός άλλου παιδιού, δεν πρέπει να μείνει αμέτοχο. Η απάθεια των θεατών θρέφει τον θύτη που αρέσκεται στο να έχει ακροατήριο. Αντίθετα, πείτε του να κάνει ό,τι θα έκανε και για τον εαυτό του φροντίζοντας φυσικά την ασφάλειά του. Να πει π.χ. στον θύτη να σταματήσει και μετά να παρακινήσει το θύμα να απομακρυνθούν μαζί και να αναφέρουν το περιστατικό σε κάποιον ενήλικα. Ή μπορεί επίσης να μιλήσει κατευθείαν στο θύμα λέγοντάς του κάτι του στυλ «α, εδώ είσαι; Σε έψαχνα» και να φύγουν μαζί.
Πείτε τους να αποφεύγουν τα επικίνδυνα σημεία
Τουαλέτες, απόμερα μέρη γύρω από το σχολείο, διάδρομοι… Κάποια σημεία φαίνονται ιδανικά για «ενέδρα» οπότε το παιδί ίσως αποφύγει κάποια διένεξη αν απλά αποφεύγει αυτά. Μπορεί π.χ. στο διάλειμμα να μένει σε κάποιο σημείο που να είναι ορατό στους εκπαιδευτικούς, να γυρίζει σπίτι από έναν πολυσύχναστο δρόμο κι ας περπατήσει λίγο παραπάνω κ.ο.κ.
Οπλίστε το με χιούμορ και θάρρος
Μάθετέ του να ανταποδίδει τα περιπαικτικά σχόλια αποδυναμώνοντάς τα. Π.χ. αν κάποιος το κοροϊδέψει επειδή φοράει σιδεράκια να του απαντήσει: «Σοβαρά; Δεν το είχα προσέξει. Σ’ ευχαριστώ για την παρατήρηση». Ή να πει απλά «Ναι, και τι έγινε;». Αντιγυρίζοντας τα πειράγματα με άνεση, κάνει τον θύτη να νιώθει ότι τα βέλη του δε βρίσκουν το στόχο και τελικά να αποσυρθεί. Προσοχή όμως, το παιδί δεν πρέπει να απαντάει στα πειράγματα με τον ίδιο τρόπο. Αν π.χ. κάποιος τον πει «γυαλάκια» να μην απαντήσει «ναι, αλλά κι εσύ είσαι χοντρός».
Παρατηρήστε το παιδί
Μήπως έχει κλειστεί στον εαυτό του; Μήπως δεν κοιμάται καλά; Μήπως χάνει βάρος; Μήπως ψάχνει δικαιολογίες να αποφύγει το σχολείο; Αν δείτε ότι συμβαίνει κάτι εκτός των συνηθειών του και σας προβληματίζει, ρωτήστε το με ενδιαφέρον αν θέλει να σας μιλήσει. Μην το πιέσετε όμως. Δείξτε του ότι μπορεί να το κάνει ανά πάσα στιγμή όταν αισθανθεί έτοιμο. Μπορείτε επίσης κάθε μέρα να του κάνετε με χαλαρό ύφος κάποιες ερωτήσεις που ίσως σας φανούν χρήσιμες. Π.χ. ποιο ήταν το πιο ωραίο και ποιο το πιο άσχημο πράγμα που έγινε σήμερα; Υπάρχει κάποιο παιδί που δε συμπαθείς όσο τα υπόλοιπα; Εγώ θυμάμαι μια συμμαθήτριά μου που πείραζε τα άλλα παιδιά και γι’ αυτό δεν ήθελα να κάνω παρέα μαζί της κ.ο.κ.
Μάθετέ του να ξεχωρίζει τι είναι bullying και τι δεν είναι
Οι διαφωνίες και οι εντάσεις είναι ένα θεμιτό κομμάτι της ζωής μας και το παιδί πρέπει να μάθει να τις διαχωρίζει από τον εκφοβισμό. Πείτε του ότι το να τσακωθεί με έναν συμμαθητή του για το ποιος είναι ο καλύτερος ποδοσφαιριστής δεν είναι εκφοβισμός. Αν όμως κάποιος το πειράζει συνέχεια χωρίς κανέναν λόγο, απλά και μόνο για να φανεί πιο ισχυρός και με μόνο κίνητρο να το πληγώσει σωματικά ή συναισθηματικά, τότε θα πρέπει οπωσδήποτε να το εκλάβει ως bullying.
Προστατέψτε το και στο διαδίκτυο
Δεν υπάρχει μόνο ο φυσικός εκφοβισμός. Υπάρχει δυστυχώς και ο ψηφιακός. Απειλές, διαρροές προσωπικών μηνυμάτων ή φωτογραφιών και άλλα παρόμοια περιστατικά, βλέπουν κάθε μέρα το φως της δημοσιότητας τα τελευταία χρόνια. Δεν πρέπει λοιπόν να τα υποτιμάμε.
Για να προστατέψετε τα παιδιά, φροντίστε για τα εξής:
- Προτρέψτε τα να φέρονται διαδικτυακά όπως θα πρέπει να φέρονται και στην πραγματική ζωή. Δηλαδή με σεβασμό.
- Πείτε τους πόσο σημαντικό είναι να μη μοιράζονται με κανέναν τους κωδικούς και άλλα προσωπικά τους δεδομένα. Φωτογραφίες, διεύθυνση, τηλέφωνο κ.λπ. Με τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να φυλάσσουν και τα δεδομένα άλλων. Δεν επιτρέπεται π.χ. να στείλουν τη φωτογραφία μιας φίλης τους σε κανέναν.
- Αν κάποιος τους προωθήσει υλικό που προσβάλλει τα ίδια ή κάποιον άλλον να σας το πουν κατευθείαν και να μην το προωθήσουν αλλού.
- Να απευθυνθούν σε εσάς αν κάποιος τα ενοχλεί, τα απειλεί ή τα πιέζει με οποιονδήποτε τρόπο.
- Να μη μιλάνε με άτομα που δε γνωρίζουν. Εξηγήστε τους ότι κάποιοι άνθρωποι φέρονται με πολύ δελεαστικό τρόπο online για να πετύχουν πράγματα που στη συνέχεια μπορεί να εκθέσουν τα παιδιά και να τα βάλουν σε κίνδυνο.
- Πείτε του να τραβήξει screenshot και να μη διαγράψει συνομιλίες που μπορεί να είναι ύποπτες ώστε να έχετε αποδείξεις για να κινηθείτε αναλόγως.
- Είναι αυτονόητο ότι η χρήση του διαδικτύου πρέπει να γίνεται με όρια και κανόνες. Δε σερφάρουμε με τις ώρες, δεν επιτρέπουμε το κινητό στο κρεβάτι, έχουμε τον υπολογιστή σε κοινόχρηστο χώρο, κλειδώνουμε σελίδες με επίφοβο περιεχόμενο για τα παιδιά κ.ο.κ.
- Διερευνούμε διακριτικά τη δραστηριότητα των παιδιών στο διαδίκτυο. Τα ρωτάμε π.χ. να μας διαφωτίσουν πως λειτουργούν οι διάφορες εφαρμογές και τους ζητάμε να μας δείξουν πως τις χρησιμοποιούν τα ίδια.
Κάντε τις κατάλληλες παρεμβάσεις
Σαφώς και πρέπει να επιτρέπετε στο παιδί να λύνει μόνο του τις διαφορές του και να υπερασπίζεται τον εαυτό του. Αν όμως αντιληφθείτε ότι τα πράγματα δυσκολεύουν, θα πρέπει να παρέμβετε. Μιλήστε με εκπαιδευτικούς, με άλλους γονείς ακόμα και με τις αρχές εφόσον τα πράγματα φτάσουν εκεί. Όλα αυτά φυσικά, καθησυχάζοντας το παιδί και εκθέτοντάς το όσο το δυνατόν λιγότερο.
Οι παραπάνω συμβουλές δε θα εξαλείψουν απαραίτητα το ενδεχόμενο το παιδί σας να εμπλακεί σε περιστατικά εκφοβισμού. Μπορούν όμως να το βοηθήσουν να χειριστεί τις καταστάσεις κατάλληλα προστατεύοντας τον εαυτό του και πιθανώς και άλλα παιδιά.