Από την Αλεξάνδρα Καππάτου, Ψυχολόγο – Παιδοψυχολόγο
Υπάρχουν αρνητικά γεγονότα, όπως ατυχήματα, ληστείες, πλημμύρες, σεισμοί, τρομοκρατικές ενέργειες, που μπορεί να συμβούν απρόσμενα σ’ εμάς, και ίσως βρεθούν μάρτυρες και τα παιδιά μας.
Όλες αυτές οι καταστροφές έχουν σημαντικές ψυχολογικές επιπτώσεις σε όλους μας, κυρίως όμως στα παιδιά, από τα πολύ μικρά μέχρι και τους εφήβους. Oι επιπτώσεις μπορεί να παρουσιαστούν άμεσα στο παιδί ή και ύστερα από μήνες. Όσο πιο έντονη είναι η τραυματική εμπειρία που έχει βιώσει άμεσα ή έμμεσα, τόσο πιο δυνατά είναι τα ψυχολογικά συμπτώματα. Oι γονείς πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν έγκαιρα τα σημάδια, ώστε να βοηθήσουν το παιδί.
Πόσο επηρεάζεται;
Αυτό εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους: το χαρακτήρα του παιδιού, την ηλικία του, την ένταση του γεγονότος
–ήταν το ίδιο θύμα ή έχασε κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο ή ήταν μάρτυρας–, τη στήριξη που του παρέχει η οικογένεια και το ευρύτερο περιβάλλον, καθώς και αν αντιμετώπιζε από πριν κάποια ψυχική διαταραχή.
H συναισθηματική του ανάπτυξη θα επηρεαστεί επίσης, ανάλογα με το πώς θα ερμηνεύσει το γεγονός αλλά και πώς θα εκφραστεί γι’ αυτό.
Ο τρόπος αντίδρασης εξαρτάται, επίσης, από το φύλο. Tα κορίτσια παρουσιάζουν έντονα συμπτώματα μετατραυματικού στρες και πιο μεγάλης διάρκειας απ’ ό,τι τα αγόρια. Αυτά ίσως αναπτύξουν διαταραχές στη συμπεριφορά τους.
Δεν είναι, ωστόσο, απαραίτητο ότι θα παρουσιάσουν σοβαρά προβλήματα στον ψυχισμό τους όλα τα παιδιά που βίωσαν μια καταστροφή.
Πιθανά συμπτώματα
• Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας συνήθως εμφανίζουν: έντονο άγχος αποχωρισμού από τους γονείς, αρνούνται δηλαδή να απομακρυνθούν έστω και για λίγο από κοντά τους, ακόμα κι αν τους το ζητούν, ξεσπούν εύκολα σε κλάματα, έχουν ανησυχία, αυξημένη κινητικότητα ή, αντίθετα, δείχνουν παθητικότητα και η έκφραση στο πρόσωπό τους είναι φοβισμένη. Eπίσης, παρουσιάζουν πιθανή παλινδρόμηση σε συμπεριφορές μικρότερης ηλικίας τις οποίες είχαν ξεπεράσει, όπως ενούρηση, επιθυμία να κοιμούνται με τους γονείς κ.λπ.
• Τα παιδιά από 6-12 χρόνων παρουσιάζουν: τάσεις απομόνωσης, ξεσπάσματα θυμού, επιθετικότητα, αρνητισμό, πολλούς φόβους, κλάματα, δυσκολία στη συγκέντρωση και την προσοχή, πτώση της σχολικής απόδοσης. Δείχνουν συχνά λυπημένα, έχουν συναισθήματα ενοχής, φαίνονται εξαντλημένα, μιλούν απαισιόδοξα. Kαι σ’ αυτές τις ηλικίες ίσως υπάρξει παλινδρόμηση σε συνήθειες προηγούμενων σταδίων, όπως διαταραχές στον ύπνο, οι οποίες μπορεί να επέλθουν από τις πρώτες μέρες μετά το γεγονός, εφιάλτες και ανησυχία. Ακόμα, είναι πιθανό να παρουσιάσουν κεφαλαλγίες ή πόνους στην κοιλιά, δερματικά συμπτώματα καθώς και διαταραχές στο πεπτικό σύστημα.
• Oι έφηβοι ηλικίας 12-18 ετών εκδηλώνουν: αντιδράσεις που μοιάζουν με αυτές των ενηλίκων, όπως άγχος, απόσυρση, απομόνωση, αρνητικές σκέψεις, αποφυγή του σχολείου, εφιάλτες. Θυμούνται έντονα το περιστατικό που βίωσαν, νιώθουν κατάθλιψη, έχουν δυσκολία στις σχέσεις και παρουσιάζουν αντικοινωνική συμπεριφορά.
Τι μπορείτε να κάνετε…
• Nα το καθησυχάζετε, εξηγώντας του ότι είναι φυσιολογικό να νιώθει φόβο ή και στενοχώρια.
• Να είστε δίπλα του, διαθέσιμοι, ώστε να μπορεί να επικοινωνήσει μαζί σας, χωρίς να το πιέζετε.
• Bοηθήστε το παιδί να εκφράσει αυτά που αισθάνεται, ακόμα και μέσα από το σχέδιο ή το παιχνίδι. Έχει φανεί ότι η ενεργητική αντιμετώπιση των τραυματικών γεγονότων είναι ο καλύτερος τρόπος
για να ξεπεράσει το παιδί το μετατραυματικό στρες.
• Aκόμα κι αν το παιδί-θύμα δεν εκφράζει το συναίσθημα της ενοχής που νιώθει, παρά μόνο σπάνια, είναι σημαντικό να γνωρίζει ότι το κατανοείτε, υπενθυμίζοντάς του ότι δεν είναι υπεύθυνο γι’ αυτό που έγινε.
• Προσπαθήστε να επανέλθει η ζωή σας στους κανονικούς ρυθμούς.
• Η συνεργασία με το δάσκαλο θα βοηθήσει. Με τη συζήτηση αλλά και την επανάληψη της εμπειρίας αυτής μέσα από το παιχνίδι, το παιδί θ’ αποφορτιστεί.
• Μην το υπερπροστατεύετε.
• Τέλος, μην ξεχνάτε ότι τα παιδιά σας –κυρίως προσχολικής ηλικίας– επηρεάζονται πολύ από τις δικές σας αντιδράσεις.
Αν τα συμπτώματα του παιδιού είναι έντονα, η βοήθεια από έναν ειδικό είναι απαραίτητη.