O σχολικός εκφοβισμός (bullying) είναι η συστηματική επιθετική συμπεριφορά που εκδηλώνουν σκόπιμα και επανειλημμένα ένα ή περισσότερα παιδιά εις βάρος άλλων παιδιών, χωρίς τα τελευταία να έχουν κάνει το οτιδήποτε για να την προκαλέσουν.
Η συγκεκριμένη συμπεριφορά περιλαμβάνει την πρόκληση δυσφορίας ή πόνου ψυχικού ή σωματικο στο θύμα και την επίδειξη δύναμης ή υπεροχής από τον νταή που συνήθως υπερτερεί σωματικά ή αριθμητικά έναντι του θύματος προς το θύμα (Olweus, 1993Ø Limber, 2002Ø Nanselet al., 2001).
Τα είδη του σχολικού εκφοβισμού
Λεκτικός: ο λεκτικός εκφοβισμός περιλαμβάνει πειράγματα, προσβλητική συμπεριφορά, υποτίμηση, βρισιές, απειλές, κοροϊδία, ομοφοβικά σχόλια, χειρονομίες κ.λπ.
Σωματικός: ο σωματικός εκφοβισμός εκφράζεται με σπρωξίματα, γροθιές, μπουνιές, χαστούκια, ξυλοδαρμό και άλλες μορφές σωματικής βίας.
Έμμεσος ή συναισθηματικός/κοινωνικός: αυτό το είδος εκφοβισμού εκδηλώνεται με τον κοινωνικό αποκλεισμό ενός παιδιού από παρέες συνομηλίκων ή από ομαδικές δραστηριότητες, π.χ. δεν το καλούν σε πάρτι, δεν παίζουν μαζί του, ψιθυρίζουν μεταξύ τους κοιτώντας με νόημα προς το μέρος του, διαδίδουν φήμες κ.ά.
Σεξουαλικός: ο σεξουαλικός εκφοβισμός περιλαμβάνει ανεπιθύμητες ή εξευτελιστικές πρακτικές που στοχεύουν στην πιο προσωπική σφαίρα του παιδιού, όπως χειρονομίες, αγγίγματα, κατέβασμα ρούχου, αποστολή σεξουαλικών μηνυμάτων κ.λπ.
Ψηφιακός: το γνωστό πλέον cyber bullying περιλαμβάνει τη χρήση e-mails, chat rooms και κινητών, κλήσεις απειλητικού περιεχομένου, χρήση κάμερας με σκοπό την απειλή ή την ταπείνωση του εφήβου, εξευτελισμό του παιδιού μέσω των social media (απειλές, διαρροή προσωπικών πληροφοριών ή βίντεο με το bullying που υφίσταται κ.λπ.).
Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο ψηφιακός εκφοβισμός κερδίζει συνεχώς έδαφος, ακόμα και ανάμεσα σε παιδιά του δημοτικού. Και αυτό γιατί είναι πολύ πιο εύκολο να εφαρμοστούν τακτικές εκφοβισμού μέσω του διαδικτύου, επειδή μπορεί να είναι ανώνυμο και πιο «αποτελεσματικό», αφού το θύμα εκτίθεται σε περισσότερο κόσμο, με μικρότερη προσπάθεια από τη μεριά του θύτη.
Πού εκδηλώνεται
Ο εκφοβισμός μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιοδήποτε σημείο, μέσα ή γύρω από το κτίριο του σχολείου. Πιο συχνά συμβαίνει στα διαλείμματα, στους διαδρόμους, στην τουαλέτα, στα σχολικά λεωφορεία ή κατά την αναμονή για τα λεωφορεία, στις τάξεις κατά τη διάρκεια ομαδικής εργασίας ή και σε δρα- στηριότητες μετά το σχολείο. Εκφοβισμός συμβαίνει στο σχολείο κάθε 7 λεπτά στα διαλείμματα και κάθε 25 λεπτά μέσα στην τάξη (Pepler et al., 1997a).
Τα αίτια
Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι σύνθετο και πολύπλοκο. Στην εμφάνισή του συντελούν διάφοροι παράγοντες, όπως:
τα ατομικά χαρακτηριστικά κάθε παιδιού το οικογενειακό του πλαίσιο (προβλήματα στη σχέση και την επικοινωνία με τους γονείς) το κλίμα που διαμορφώνεται στο σχολείο η στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στη βία η επαφή του παιδιού με τη βία μέσα από τα ΜΜΕ, καθώς και μέσα από διάφορα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Σε κάθε περίπτωση, η αδυναμία ενός παιδιού να επικοινω- νήσει πρωτίστως με την οικογένειά του ή και με τους εκπαιδευτικούς για αδιέξοδα και προβλήματα που πιθανόν βιώνει δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για την εκδήλωση του εκφοβισμού. Για παράδειγμα, παιδιά που έχουν εκτεθεί σε φαινόμενα βίας μέσα στην οικογένειά τους και δεν λαμβάνουν βοήθεια από πουθενά έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμπλακούν σε περιστατικά εκφοβισμού, είτε ως θύματα είτε ως θύτες.
Επίσης, τα παιδιά που θυματοποιούνται αλλά και οι νταήδες μπορεί να έχουν υπερπροστατευτικούς ή αυταρχικούς ή αδιάφορους γονείς. Αυτό που πρέπει επίσης να έχουμε στο μυαλό μας είναι ότι ο εκφοβισμός ενισχύεται όταν δεν τον αντιμετωπίζουμε καθόλου ή όταν το κάνουμε με λάθος τρόπο. Όταν π.χ. σιωπούμε ή όταν στιγματίζουμε τα θύματα αλλά και τους θύτες.
Γι’ αυτό είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά και τις πτυχές του φαινομένου και να υιοθετούμε την κατάλληλη στάση.
Απόσπασμα από το βιβλίο μου «Εμπιστευτείτε τους εφήβους, εμπιστευτείτε τη ζωή!».
Σημείωση
Η πρώτη Πέμπτη του Νοεμβρίου (2 Νοεμβρίου 2023) έχει ανακηρυχτεί ως Διεθνής Ημέρα κατά της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, συμπεριλαμβανομένου του κυβερνοεκφοβισμού (International day against violence and bullying at school including cyberbullying) με απόφαση της γενικής συνέλευσης της UNESCO.