Από την Αλεξάνδρα Καππάτου, Ψυχολόγο – Παιδοψυχολόγο
Έχετε παρατηρήσει ότι από τότε που ο κορωνοϊός εισέβαλε στη ζωή μας πολλές φορές διστάζουμε ,ντρεπόμαστε ή και φοβόμαστε να φταρνιστούμε ή να βήξουμε μπροστά σε άλλους . Οι περισσότεροι έχουν στο περιβάλλον κάποιον γνωστό , φίλο ή και συγγενή που κόλλησε κορωνοϊό πριν από καιρό και πιθανά ακόμα τον αποφεύγουν. Ανησυχείτε κι εσείς πώς μπορεί να αντιμετωπίσουν εσάς ή την οικογένειά σας αν κολλήσετε. Ο κοινωνικός στιγματισμός αποτελεί μια σοβαρή παράμετρο που μας έφερε η πανδημία θύμα του οποίου πέφτουν δυστυχώς πολύ συχνά όχι μόνο οι ενήλικες αλλά και τα παιδιά.
Όλοι ξέρουμε πόσο σκληρή μπορεί να γίνει η ζωή ενός παιδιού παρόλο που συχνά το ξεχνάμε. Και μεγαλώνοντας στην εποχή του COVID-19 μπορεί να γίνει ακόμα πιο δύσκολη καθώς μικροί και μεγάλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάτι πρωτόγνωρο και συχνά τρομαχτικό.
Τα παιδιά μπορούν να πέσουν θύματα τακτικών απομόνωσης και bullying ακόμα και για τους πιο ασήμαντους λόγους. Πλέον και ο κορωνοϊός συγκαταλέγεται στις αιτίες που μπορεί να οδηγήσουν σε εκφοβισμό και θυματοποίηση πολλών παιδιών.
Σε αυτό συνηγορoύν και παρατηρήσεις και στοιχεία απ’ όλον τον κόσμο. Στην Ιαπωνία πχ. Σε αρκετά σχολεία καθηγητές και μαθητές γίνονταν στόχος σχολίων και απαράδεκτων συμπεριφορών αν κάποιος στο περιβάλλον τους βρισκόταν θετικός ακόμα και αν δεν ήταν οι ίδιοι. Μάλιστα, εξαιτίας του αυξανόμενου αριθμού αυτών των περιστατικών, οι ιαπωνικές αρχές παρότρυναν τα σχολεία να λάβουν μέτρα για την καταπολέμηση των διακρίσεων εξαιτίας του κορωνοϊού.
Κι αυτό φυσικά δεν είναι κάτι νέο. Θυμηθείτε πώς αντιμετώπιζαν πριν από κάποια χρόνια τα άτομα με λέπρα ή φυματίωση ή ακόμα πιο πρόσφατα τους ασθενείς ή ακόμα και τους φορείς του HIV. H καχυποψία είναι πολύ μικρή λέξη για να περιγράψει τις συμπεριφορές που υιοθετούνε οι «υγιείς» απέναντι σε όσους θεωρούνται «ασθενείς».
Η ρίζα του προβλήματος
Η παραπληροφόρηση και οι ελλιπείς γνώσεις γύρω από τον κορωνοϊό (τη φύση της νόσου, τους τρόπους μετάδοσης κ.λπ.) είναι σύμφωνα με τους ειδικούς οι κυριότεροι λόγοι πίσω από τις διακρίσεις εις βάρος των ασθενών ή ακόμα και των ατόμων που υποψιαζόμαστε ως ασθενείς. Η λάθος εικόνα που μπορεί να υιοθετήσει κανείς επειδή απλά δε γνωρίζει βασικά πράγματα μπορεί να παράγει φόβο που με τη σειρά του μπορεί να τροφοδοτήσει συμπεριφορές κάθε άλλο παρά μετρημένες και λογικές.
Ιδιαίτερα ευάλωτα τα παιδιά
Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, τα παιδιά μπορούν να φέρουν τον COVID-19 και να τον μεταδίδουν χωρίς ωστόσο τα ίδια –στις περισσότερες περιπτώσεις- να εμφανίζουν συμπτώματα. Έτσι έχουν μπει συχνά στο στόχαστρο πολλών που τα θεωρούν κινητές
«βόμβες» κορωνοϊού, ζητώντας τον περιορισμό τους. Έχουν δυστυχώς παρατηρηθεί φαινόμενα κατά τα οποία παιδιά σε όλον τον κόσμο έχουν υποστεί λεκτική βία –ακόμα και από ενήλικες- επειδή δε φοράνε σωστά τη μάσκα τους, επειδή έβηξαν ή φταρνίστηκαν κ.ο.κ.
Έχουν επίσης παρατηρηθεί φαινόμενα στιγματισμού παιδιών που έχουν νοσήσει με κορωνοϊό. Συμμαθητές και γνωστοί τους μπορεί να τα αποφεύγουν συστηματικά και να τα απομονώνουν ακόμα και μετά την ανάρρωσή τους, άλλα παιδιά μπορεί να τα κοροϊδεύουν κ.ο.κ.
Πού οδηγεί ο στιγματισμός
Ο κοινωνικός στιγματισμός εξαιτίας μιας ασθένειας έχει άμεσο αντίκτυπο στους ανθρώπους που τον υφίστανται και έμμεσο αντίκτυπο σε όλους μας.
Τα θύματα του κοινωνικού στιγματισμού βιώνουν αποκλεισμό, ματαίωση, αίσθημα απόρριψης, ενοχές καθώς μπορεί να πιστεύουν ότι έχουν κάνει κάποιο λάθος και ότι ευθύνονται τα ίδια γι’ αυτό που τους συμβαίνει, φόβο, θυμό απέναντι στους άλλους αλλά και στον εαυτό τους… Κοινωνική απομόνωση, κοροϊδίες, υπονοούμενα, απειλές ακόμα και σωματική βία μπορούν να είναι στην «ημερήσια διάταξη» ενός ατόμου που ατύχησε να έχει νοσήσει με κάτι. Το ίδιο σκληρά όμως μπορεί να είναι και ο οίκτος και η λύπηση με τα οποία επίσης αντιμετωπίζονται συχνά από τους γύρω τους. Συχνά λοιπόν, κλείνονται στον εαυτό τους, εμφανίζουν συμπτώματα άγχους και θλίψης (διαταραχές στον ύπνο και το φαγητό, απόσυρση από κοινωνικές εκδηλώσεις, ψυχοσωματικά συμπτώματα κ.λπ.), μπορεί να παρουσιάζουν σκαμπανεβάσματα στη συμπεριφορά τους κλπ….
Όμως, το φαινόμενο του στιγματισμού εξαιτίας μιας ασθένειας, απειλεί έμμεσα και το κοινωνικό σύνολο καθώς δεν είναι καθόλου απίθανο τα άτομα που φοβούνται ότι μπορεί να θυματοποιηθούν στην περίπτωση μιας θετικής διάγνωσης, να αποφύγουν τελείως να εξεταστούν. Κάποιος π.χ. που υποψιάζεται ότι μπορεί να έχει COVID-19 ίσως δεν πάει να κάνει τεστ για να το επιβεβαιώσει, φοβούμενος ότι αν βγει θετικό, ο περίγυρός του θα τον απομονώσει. Ή μπορεί να κάνει το τεστ και να κρύψει το αποτέλεσμα. Ή να μην μπει σε καραντίνα για να μην κινήσει υποψίες, ή να αργήσει να πάει στον γιατρό με αποτέλεσμα ακόμα και να απειληθεί έως και η ζωή του κ.ο.κ. Έτσι όμως, όπως αντιλαμβανόμαστε, η όποια ασθένεια και υποδιαγιγνώσκεται και μεταδίδεται περισσότερο και έχει σοβαρότερες επιπτώσεις στους νοσούντες.
Και ένα παιδί φυσικά που φοβάται εξίσου ή και περισσότερο από έναν ενήλικα, μήπως η «ρετσινιά» του κορωνοϊού το ακολουθεί για καιρό, μπορεί να μην πει έγκαιρα στους γονείς του ότι έχει κάποιο σύμπτωμα. Ή μπορεί –αν κάποιος έχει νοσήσει στο περιβάλλον του να μην το αποκαλύψει και να μη λάβει κανένα επιπλέον μέτρο για να μην στοχοποιηθεί ειδικά αν οι γονείς του επίσης έχουν τον ίδιο φόβο.
Τι μπορείτε να κάνετε
Η πρόκληση για παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς είναι τεράστια καθώς πρέπει από τη μία να υπάρξει στήριξη στο παιδί που θυματοποιείται είτε επειδή έχει νοσήσει είτε επειδή ο ιός έχει εντοπιστεί στο περιβάλλον του ταυτόχρονα όμως απαιτείται μια αποτελεσματική στρατηγική που θα απευθύνεται σε όλους προκειμένου να ελεγχθούν τέτοιου τύπου εκδηλώσεις.
Η συνεργασία γονιών – εκπαιδευτικών και σε αυτές τις ιδιαίτερες συνθήκες είναι απολύτως απαραίτητη.
Στην περίπτωση που η ταυτότητα του παιδιού που έχει νοσήσει έχει γίνει γνωστή για οποιονδήποτε λόγο πρέπει όταν επιστρέψει στο σχολείο να έχει γίνει σαφές εκ των προτέρων στους συμμαθητές του ότι δε θα γίνονται αποδεκτές συμπεριφορές διάκρισης και εκφοβισμού.
Αν αντιληφθείτε κάτι τέτοιο, παρέμβετε αμέσως. Ζητήστε από τα παιδιά να σας πουν για ποιο λόγο φέρονται έτσι, πώς θα ένιωθαν αυτά στη θέση του θύματος κι εξηγήστε τους γιατί δεν υπάρχει καμία δικαιολογία γι’ αυτό που κάνουν.
Μιλήστε τους για τις συνέπειες του στιγματισμού. Είναι σημαντικό να καταλάβουν τι αποτέλεσμα μπορεί να έχει η συμπεριφορά τους .
Ο ανοιχτός διάλογος, με γνώμονα πάντα την ηλικία του παιδιού ,για τον ιό και τα συμπτώματα των ασθενών , τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο, μπορεί επίσης να βοηθήσουν. Η σωστή πληροφόρηση από έγκυρες πηγές, ο κατευνασμός του φόβου, η κατανόηση και η δυνατότητα επικοινωνίας ανά πάσα στιγμή προκειμένου τα παιδιά να λύνουν τις απορίες τους είναι βασικά για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του στίγματος.
Οι γονείς μπορείτε να διερευνήσετε τους φόβους του παιδιού σας με τα παιχνίδια ρόλων ή τη συζήτηση και να τα καθησυχάσετε.
Βοηθήστε το παιδί να νιώσει ασφάλεια . Έτσι ούτε τα παιδιά που έχουν εκτεθεί στον ιό θα φοβούνται είτε την ασθένεια είτε το στίγμα ενώ και οι συμμαθητές και οι φίλοι του δε θα φοβούνται αυτό.
Δώστε τους την δυνατότητα να αποκτήσουν διάφορες εναλλακτικές ώστε να εκφράζουν τους φόβους τους , το άγχος , το θυμό αλλά και κάθε αρνητικό συναίσθημα που μπορεί να νιώθουν. Σπορ, μουσική , χορός , θεατρική αγωγή και διάβασμα είναι μόνο μερικά από τα πράγματα που μπορείτε να δοκιμάσετε.
Σημαντικός είναι και ο τρόπος με τον οποίον τους απευθύνεστε. Φράσεις όπως «είδες ο Γιώργος που δεν πρόσεχε; Έπαθε κορωνοϊό και κόλλησε και τον Δημήτρη» και γενικά λόγος που μπορεί να προξενήσει άγχος, ενοχή ή φόβο στα παιδιά, πρέπει να αποφεύγεται.
Ελέγξτε την έκθεση των παιδιών σε ΜΜΕ και social media. Η υπερβολική ή αμφιβόλου εγκυρότητας ενημέρωση που είναι πιθανό να έχουν από κάποιες πηγές είναι ένας από τους κύριους λόγους πίσω από τις διακρίσεις και τον στιγματισμό.
Είναι επίσης απαραίτητο να μη στοχοποιείτε παιδιά από μειονότητες ή άλλες λιγότερο ευνοημένες κοινωνικές ομάδες (πρόσφυγες, παιδιά από χαμηλότερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, παιδιά κινεζικής καταγωγής κ.λπ.) λέγοντας π.χ. ότι είναι πιο πιθανό να έχουν τον ιό και να τον μεταδίδουν. Εξάλλου, γνωρίζουμε πια καλά ότι ο κορωνοϊός δεν κάνει διακρίσεις. Με αυτή τη αφορμή μιλήστε τους για την προκατάληψη , το μίσος κλπ.
Δημιουργείτε τακτικά θετικά οικογενειακά βιώματα και προτρέψτε τα να ακολουθούν τις στρατηγικές υγείας που της οικογένειάς σας