Γράφει η Αλεξάνδρα Καππάτου ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος
«Ο επτάχρονος Γιάννης λέει πολύ συχνά ψέματα. Κάθε μέρα ανακαλύπτουμε και κάτι καινούριο, το οποίο φυσικά δεν κάνει καμιά προσπάθεια να το κρύψει. Είναι ψέματα οφθαλμοφανή, που συχνά μας τα λέει γελώντας, σαν να θέλει να μας δείξει κάτι. Έχουμε αρχίσει να ενοχλούμαστε αλλά και να ανησυχούμε…» μου λέει η μητέρα του Γιάννη. «Γιατί συμβαίνει αυτό; Πώς θα πρέπει να το χειριστούμε;» αναρωτιέται.
Παρόμοιους προβληματισμούς αντιμετωπίζουν πολλοί γονείς. Πράγματι, το παιδί μέχρι τα πέντε έξι του χρόνια δύσκολα διαχωρίζει την πραγματικότητα από τη φαντασία και τον μύθο. Εντούτοις, όσο μικρό κι αν είναι, αντιλαμβάνεται ότι το ψέμα είναι κάτι κακό, σύμφωνα με όσα του λένε οι γονείς του. Γι’ αυτό και πρέπει από νωρίς να του δείξετε την αξία της ειλικρίνειας.
Η ανακάλυψη του ψέματος
Τα παιδιά ανακαλύπτουν το ψέμα συνήθως γύρω στα τρία τους χρόνια και το χρησιμοποιούν κατά κόρον μεταξύ τεσσάρων και έξι ετών. Όσο μεγαλώνουν, αναπτύσσουν παράλληλα και την «τέχνη» του ψέματος, με αποτέλεσμα να προβάλλουν πιο περίπλοκες δικαιολογίες, να παίρνουν πιο πειστικές εκφράσεις κ.λπ. Με την ωριμότητα και την ανάπτυξη της ενσυναίσθησής τους, δεν είναι απίθανο –σε μεγαλύτερες ηλικίες– να καταφεύγουν κάποτε σε «αθώα» ψέματα, για να μην πληγώσουν αυτούς που αγαπάνε.
Τι μπορείτε να κάνετε
• Να είστε ειλικρινείς με το παιδί σας, ώστε από μικρό να μάθει να λέει την αλήθεια.
• Όταν λέει υπερβολές ή αθώα ψέματα, προσπαθήστε να το ανακαλέσετε με ήπιο τρόπο στην τάξη και την πραγματικότητα.
• Μέσα από απλές συζητήσεις ή σύντομες ιστορίες, δείχνετέ του ότι η αλήθεια είναι σπουδαία και αποτελεί θεμέλιο εμπιστοσύνης, υπευθυνότητας κ.λπ.
• Επιβραβεύστε το για τις περιπτώσεις που είναι ειλικρινές. Ένα «μπράβο, σ’ ευχαριστώ που μου το είπες» μπορεί να το ενθαρρύνει, ώστε να συνεχίσει να σας λέει την αλήθεια.
•Το παιδί πρέπει να νιώθει από μικρό ότι μπορεί να σας λέει τα πάντα, χωρίς φόβο ή δεύτερη σκέψη. Διαφορετικά, μπορεί να καταλήξει να σας αποκρύψει πολύ σημαντικά πράγματα, όπως π.χ. ότι έχει πέσει θύμα κακοποίησης, εκφοβισμού κ.λπ.
• Αν το παιδί σάς παρουσιάσει μια φανταστική ιστορία ως αληθινή ρωτήστε το –χωρίς ίχνος κριτικής διάθεσης ή καχυποψίας– αν πρόκειται για κάτι που συνέβη στ’ αλήθεια ή για κάτι που εύχεται να ήταν αλήθεια. Με αυτόν τον τρόπο δεν ψαλιδίζετε τα φτερά της φαντασίας του και του δείχνετε ότι οι ιστορίες του παραμένουν υπέροχες, κι ας μην είναι αληθινές.
• Αν το παιδί είναι πιο μεγάλο, πείτε του: «Θα σου δώσω ένα λεπτό για να σκεφτείς καλύτερα τι συνέβη και ύστερα θα το ξανασυζητήσουμε». Σε αυτή την περίπτωση, ο τόνος της φωνής σας δεν πρέπει να κρύβει απειλή. Αν τελικά σας αποκαλύψει την αλήθεια, δείξτε ότι εκτιμάτε την ειλικρίνεια και τη μεταμέλειά του και φυσικά το κουράγιο που χρειάστηκε για να ομολογήσει την πραγματικότητα. Πείτε του, π.χ.: «Χαίρομαι που μου είπες την αλήθεια και θα σε βοηθήσω να διορθώσουμε μαζί τη ζημιά που πήγες να κρύψεις».
• Δείξτε τους ότι ένα ψέμα μπορεί να έχει πολλές συνέπειες, που δεν μπορούν να τις ελέγξουν, και ότι μπορεί να πληγώσει ή να παγιδεύσει κάποιον περισσότερο από την αλήθεια. Χρησιμοποιήστε παραδείγματα από παραμύθια, ιστορίες ή ακόμα και από την προσωπική σας ζωή, αν το παιδί έχει την απαιτούμενη ωριμότητα.
• Η σχέση και η επικοινωνία σας με το παιδί είναι καθοριστικής σημασίας. Όταν το παιδί νιώθει αποδεκτό από τους γονείς, οι οποίοι το επιβεβαιώνουν και ασχολούνται μαζί του, δεν έχει ανάγκη να τους κινεί το ενδιαφέρον με άλλους τρόπους.
• Μην ξεχνάτε ότι το παιδί παρακολουθεί τον τρόπο με τον οποίο ενεργείτε και συμπεριφέρεστε. Αν, λοιπόν, εσείς καταφεύγετε συχνά στο ψέμα, ακόμα και για απλά πράγματα, δεν μπορεί να απαιτείτε από κείνο να λέει την αλήθεια.