Αλεξάνδρα Καππάτου για τη γονεϊκή αποξένωση μέρος Γ: Η απουσία του πατέρα επηρρεάζει τις σπουδές και την καριέρα των παιδιών
Singleparent.gr | 12 Φεβρουαρίου 2021
Το Singleparent.gr σε συνεργασία με την ψυχολόγο, παιδοψυχολόγο και συγγραφέα κυρία Αλεξάνδρα Καππάτου ετοίμασαν ένα μεγάλο αφιέρωμα για τη γονεϊκή αποξένωση, τη συνεπιμέλεια , τις συνέπειες στο παιδί αλλά και στο τί μπορούν να κάνουν οι γονείς (δείτε το δύο πρώτα μέρη στα ακόλουθα links)
Ευχαριστούμε την κυρία Καππάτου και σας παρουσιάζουμε το Γ’ και τελευταίο μέρος ενός πολύτιμου άρθρου-οδηγό για όλους εμάς.
Γιατί συμβαίνει η αποξένωση;
Συχνά, όπως είδαμε, πίσω από ένα αποξενωμένο παιδί κρύβεται η απροθυμία ή η αδυναμία του κυρίαρχου γονιού να βοηθήσει το παιδί να μείνει συνδεδεμένο με τον άλλο. Με αυτόν τον τρόπο ο κυρίαρχος γονιός μπορεί να καλύπτει τις δικές του συναισθηματικές ανάγκες για επιβεβαίωση μετά το χωρισμό, να προσπαθεί να πάρει το παιδί με το μέρος του για να «εκδικηθεί» τον πρώην σύντροφο, ή να βρει παρηγοριά στη σχέση με το παιδί. Στην ουσία δηλαδή το παιδί γίνεται ο φροντιστής του γονιού αντί να συμβαίνει το αντίστροφο.
Ρόλο όμως στην εμφάνιση της αποξένωσης μπορούν να παίξουν και άλλοι παράγοντες όπως η ηλικία και η αναπτυξιακή φάση του παιδιού, η ωριμότητά του, η προσωπικότητα και των δύο γονιών, το αν υπάρχουν αδέρφια, το αν το ζήτημα της επιμέλειας επιλύθηκε ήρεμα ή όχι, η στάση του πατέρα και η συνέπεια του μετά το χωρισμό κ.ο.κ.
Οι συνέπειες στο παιδί…
Όλη αυτή η κατάσταση που βιώνει το παιδί, αφήνει πολύ έντονο αποτύπωμα. Από τη στιγμή που η συμπεριφορά του είναι απόρροια της στάσης του κυρίαρχου γονιού, το παιδί καταλήγει να καταπιέσει τις δικές του επιθυμίες για να ικανοποιήσει αυτές του γονιού του. Επίσης, ακόμα κι αν αυτό δε γίνεται σε συνειδητό επίπεδο, το παιδί βιώνει την απουσία και την απώλεια του γονιού και το κενό του είναι δυσαναπλήρωτο. Ουσιαστικά βέβαια το παιδί είναι σα να χάνει και τους δύο γονείς του αφού και η σχέση του με τον κυρίαρχο γονιό επουδενί δεν μπορεί να χαρακτηριστεί υγιής.
Η αυτοεκτίμησή του επίσης δέχεται πολύ σοβαρό πλήγμα ενώ δεν αποκλείεται να εμφανίσει κι άλλες σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική του υγεία όπως:. Άγχος ,θυμό, ανασφάλεια στις διαπροσωπικές του σχέσεις, κατάθλιψη, εξαρτητική συμπεριφορά, ψυχοσωματικά συμπτώματα και προβλήματα στην ανάπτυξη της ταυτότητάς του. Και φυσικά, μέσα σε όλο αυτό το κλίμα αντιπαλότητας είναι πολύ πιθανό οι ανάγκες του παιδιού (ακόμα και της υγιούς ρουτίνας κ.λπ.) να παραμελούνται από τους γονείς που βάζουν διαφορετικές προτεραιότητες δημιουργώντας πολλά κενά και τραύματα.
Να πούμε επίσης ότι σε συναισθηματικό επίπεδο, το παιδί φαίνεται ότι έχει ζητήματα και σε άλλες διαπροσωπικές του σχέσεις.
Μπορεί π.χ. να φαίνεται ότι όλα είναι καλά στο σπίτι, στο σχολείο ή στις εξωσχολικές του δραστηριότητες όμως δεν είναι καθόλου απίθανο, η σκληρότητα και η έλλειψη διαλλακτικότητας να ριζώνουν μέσα του και να διαπερνά και τις σχέσεις με τους φίλους και τους συμμαθητές του. Επίσης, το παιδί μπορεί να συμπεριφέρεται αλαζονικά και να προβαίνει ακόμα και σε παραβατικές πράξεις όπως π.χ. φθορά περιουσίας κ.λπ. Επιπλέον, το παιδί ζώντας σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχεί η κακοβουλία και συχνά το ψέμα, μπορεί να μεταφέρει αντίστοιχα μοτίβα και σε άλλες του σχέσεις.
…το ακολουθούν και στην ενηλικίωση
Έρευνες που έχουν γίνει σε ενήλικες που υπήρξαν αποξενωμένα παιδιά, έχουν δείξει ότι δυστυχώς τα βιώματά τους, δεν ξεθωριάζουν με το πέρασμα του χρόνου, αντίθετα μπορούν να αφήσουν βαθιά σημάδια στην πορεία της ζωής τους.
Μία από τις έρευνες που έχουν γίνει σχετικά (Baker, 2005), αρκετοί ανέφεραν ότι είχαν πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση την οποία αποδίδουν στα βιώματά τους. Κάποιοι από αυτούς είπαν μάλιστα ότι έφτασαν σε σημείο να μισούν τον εαυτό τους επειδή ο κυρίαρχος γονιός τους έλεγε ότι ο άλλος γονιός τους δεν τα ήθελε ούτε τα αγαπούσε και τα ίδια ένιωθαν πιθανώς ότι τα ίδια τον είχαν οδηγήσει να νιώθει έτσι.
Επίσης, το 70% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι υπέφερε από καταθλιπτικά επεισόδια, γεγονός που επίσης συνέδεσαν με την αποξένωση στην παιδική τους ηλικία.
Παράλληλα, το ένα τρίτο από τους συμμετέχοντες, ανέφερε σοβαρά προβλήματα με τη χρήση ουσιών ή/και αλκοόλ στα οποία κατέφυγαν για να «παγώσουν» τα συναισθήματα απώλειας και πόνου που τους προκάλεσε η κατάσταση που έζησαν με το χωρισμό των γονιών τους.
Ίσως όμως το πιο δυστυχές απ’ όλα είναι ότι η συντριπτική τους πλειοψηφία δήλωσαν ότι και οι ίδιοι αποξενώθηκαν τελικά από τα δικά τους παιδιά…
Άλλη, πολύ πρόσφατη, σχετική έρευνα (Bentley & Matthewson, 2020) έδειξε επίσης ότι τα παιδιά αντιλαμβάνονταν -έστω και εκ των υστέρων- τη συμπεριφορά του κυρίαρχου γονιού ως κακοποίηση και ότι τα γέμιζε άγχος, κατάθλιψη και αισθήματα ενοχής τα οποία τους επηρέαζαν και στη συνέχεια της ζωής τους. Επίσης, ανέπτυξαν δυσκολία στις διαπροσωπικές τους σχέσεις καθώς δεν μπορούσαν να δημιουργήσουν υγιείς δεσμούς με άλλους ανθρώπους, είχαν ζητήματα εμπιστοσύνης και χαμηλή αυτοεκτίμηση που τους ακολουθούσαν και ως ενήλικες. Επιπλέον δυσκολεύτηκαν αρκετά τόσο στον εκπαιδευτικό και τον ακαδημαϊκό τομέα όσο και επαγγελματικά.
Η ανάγκη για αποδοχή και επιβεβαίωση από τον πατέρα, είναι για το παιδί ένας αγώνας που δε σταματάει ούτε με την ενηλικίωση. Ένας από τους ειδικούς που έχουν ασχοληθεί σε βάθος με τη σχέση πατέρα – παιδιού, ο James Herzog, μίλησε στο βιβλίο του Father Hunger: Explorations with Adults and Children (2001) ακόμα και για την ”πείνα για πατέρα” θέλοντας να δείξει πόσο μεγάλη είναι αυτή η ανάγκη μας –σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας- να υπάρχει αυτή η φιγούρα στον ορίζοντά μας.
Σύμφωνα με τον Herzog, η απουσία του πατέρα επηρεάζει τις σχέσεις μας ως παιδιά και ως ενήλικες καθώς υπονομεύει την ψυχοσυναισθηµατική μας πληρότητα και μας εμποδίζει να αποκτήσουμε υγιείς δεσμούς με άλλους ανθρώπους. Ειδικά για τα αγόρια, φαίνεται ότι είναι ακόμα πιο δύσκολο καθώς τους λείπει ακόμα περισσότερο ένα πρότυπο με το οποίο μπορούν να ταυτιστούν. Η πατρική απουσία συχνά οδηγεί τα αγόρια να υιοθετούν συμπεριφορές και συνήθειες που θεωρούν «αντρικές» από όσα βλέπουν γύρω τους. Αυτό όμως μπορεί να έχει επιπτώσεις στην υγεία τους –σωματική και ψυχική- αν π.χ. ξεκινήσουν το κάπνισμα ή τη χρήση ουσιών επειδή «έτσι κάνουν οι άντρες». Εκτός από αυτό όμως μπορεί να βλάψει και τις σχέσεις τους καθώς μπορεί να φέρονται στους άλλους βάσει πατριαρχικών προτύπων (να φέρονται π.χ. στις γυναίκες σα να είναι κατώτερες) μια και δεν είχαν έναν πατέρα παρόντα και ικανό να τους τα ανατρέψει.
Η απουσία του πατέρα όμως, μπορεί να έχει επιπτώσεις και στις σπουδές και στην καριέρα των παιδιών μια και τους λείπει η πατρική καθοδήγηση σε ζητήματα σχετικά με αυτούς τους τομείς.
Κι ένας ακόμα γνωστός ψυχολόγος όμως, ο Frank Pittman, που έχει επίσης ασχοληθεί με τη σχέση πατέρα – παιδιού, αναφέρει στο βιβλίο του Man Enough: Fathers, Sons, and the Search for Masculinity (1994) ότι η απουσία του πατέρα εμποδίζει ουσιαστικά τα παιδιά να αποκτήσουν στο μέλλον μια υγιή οικογένεια. Ειδικά για την επίπτωση της απουσίας του πατέρα στα αγόρια, λέει ότι τα οδηγεί στο αέναο κυνήγι ενός προτύπου με το οποίο μπορούν να ταυτιστούν. Ένα αγόρι στο οποίο λείπει ο πατέρας είτε επειδή είναι φυσικά απών είτε επειδή είναι απών συναισθηματικά, καταλήγει να αναζητήσει πρότυπα αλλού (σε αμφίβολες παρέες ή άλλες αναξιόπιστες πηγές όπως π.χ. ταινίες κ.λπ.) που τις περισσότερες φορές στηρίζονται σε «υπερεκτιμημένα στάνταρ» (είναι π.χ. τυχοδιώκτες, πολύ ανταγωνιστικοί κ.λπ.) με αποτέλεσμα να μην προετοιμάζονται σωστά για να αποκτήσουν μια ισορροπημένη οικογενειακή ζωή στο μέλλον.
Η απουσία του πατέρα στα κορίτσια έχει φανεί ότι μειώνει την αυτοεκτίμησή τους και επηρεάζει την ψυχική τους υγεία (O’Dwyer, 2017). Τα κορίτσια που μεγαλώνουν χωρίς πατέρα έχουν μεγαλύτερα ποσοστά κατάθλιψης από τα κορίτσια που έχουν τον πατέρα τους στη ζωή τους (Culpin et al., 2013).
Επίσης, η απόδοσή τους στο σχολείο και στις σπουδές είναι πιο πιθανό να είναι χαμηλότερη από αυτή που θα μπορούσε υπό άλλες συνθήκες (Adams, et al., 1984) ενώ μια πιο πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι οι σχολικές επιδόσεις των κοριτσιών που μεγάλωναν χωρίς πατέρα ήταν χαμηλότερες από τις αντίστοιχες των αγοριών που επίσης μεγάλωναν χωρίς πατρική παρουσία (Ahmad & Qureshi, 2014).
Η έλλειψη του πατέρα φαίνεται ότι αυξάνει τις πιθανότητες για πρόωρη εκκίνηση της σεξουαλικής τους ζωής ακόμα και για ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη στην εφηβεία (Ellis et al., 2003) καθώς και για τη σύναψη μη υγιών και ισορροπημένων διαπροσωπικών σχέσεων ειδικά με τους άντρες. Φαίνεται ότι τα κορίτσια που τους λείπει η πατρική φιγούρα δυσκολεύονται να εμπιστευθούν άλλους άντρες και να σχετιστούν μαζί τους με οποιονδήποτε τρόπο (La Guardia et al., 2014) ενώ στην προσωπική τους ζωή μπορεί είτε να είναι πολύ εσωστρεφείς και να τους αποφεύγουν είτε αντίθετα να επιζητούν υπερβολικά την προσοχή και την αποδοχή τους (Krohn & Bogan, 2001).
Δείξτε την ωριμότητα που πρέπει
Ένα παιδί χρειάζεται και τους δυο του γονείς . Ειδικά μετά το χωρισμό, τίποτα δε φαίνεται να δρα πιο προστατευτικά στα παιδιά από την καλή σχέση των γονιών τους μεταξύ τους τόσο όσο είναι ακόμα παιδιά όσο και στην ενήλικη ζωή τους (Ahrons, 2004). Είναι σημαντικό το παιδί να αισθανθεί ότι η παρουσία τους στη ζωή του παραμένει σταθερή και αδιαπραγμάτευτη ανεξαρτήτως του πως θα διαμορφωθούν οι νέες συνθήκες της καθημερινότητάς του. Γι’ αυτό έχετε την υποχρέωση να το διαφυλάξετε με κάθε τρόπο. Εξάλλου, μην αμφιβάλλετε καθόλου ότι σε μια τέτοια κατάσταση, δεν είναι μόνο το παιδί που πληγώνεται. Ο γονιός που βιώνει την απόρριψη επίσης βρίσκεται αντιμέτωπος με αμέτρητες σκέψεις και συνέπειες (απόγνωση, θλίψη, ενοχές, απορίες, ματαίωση…) ενώ και ο κυρίαρχος κατατρώγεται από το κλίμα που τρέφει και μπορεί να οδηγηθεί σε απώλεια αυτοεκτίμησης, αποπροσανατολισμό από ουσιαστικά ενδιαφέροντα, στόχους και προτεραιότητες, αλλοίωση της προσωπικότητάς του κ.ο.κ. Προσπαθήστε λοιπόν να ακολουθήσετε τις παρακάτω συμβουλές:
Για αρχή, μη δηλητηριάζετε το παιδί με σχόλια για τον άλλο γονιό. Ούτε για τις προσωπικές του επιλογές, ούτε για τη σχέση του με το παιδί, ούτε για τίποτε άλλο ειδικά όταν είναι ανυπόστατο. Μπορεί να μην ήταν ο σύντροφος που θέλατε και αυτό για εσάς να λέει κάτι, όμως για το παιδί παραμένει ο γονιός του τον οποίο έχει ανάγκη και όλα αυτά πιθανότατα δεν αντανακλούν στη μεταξύ τους σχέση.
Αντίθετα, τονίστε τα θετικά του άλλου γονιού. Μπορεί να είναι καλός στα σπορ, να έχει χιούμορ, να μαγειρεύει ωραία.
Οποιαδήποτε καλή κουβέντα μπορείτε να πείτε ακόμα και για κάτι φαινομενικά ασήμαντο, μπορεί να ενισχύσει το δέσιμο με το παιδί.
Αν δεν «κρατηθείτε» και πείτε κάτι, φροντίστε να επανορθώσετε το συντομότερο δυνατό. Πείτε στο παιδί ότι κάνατε λάθος ή ότι το είπατε πάνω στα νεύρα σας και δεν το εννοούσατε.
Αν το παιδί πει κάτι άσχημο για το γονιό του, συζητήστε το μαζί του. Προσπαθήστε να καταλάβετε γιατί το είπε. Επειδή συνέβη κάτι όντως άσχημο μεταξύ τους (σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει φυσικά να πάρετε μέτρα ανάλογα με την κρισιμότητα της κατάστασης) ή μήπως επειδή άκουσε κάτι από εσάς; Ή επειδή θεώρησε ότι αυτό θα σας ευχαριστούσε; Αν ισχύει κάτι από τα τελευταία, θα πρέπει να τονίσετε στο παιδί ότι δε θέλετε να εκφράζεται με αυτόν τον τρόπο.
Αν πάλι το παιδί κάνει ένα θετικό σχόλιο για τον άλλο γονιό, μην κάνετε ότι δεν το ακούσατε. Πείτε του ότι συμφωνείτε ή ότι χαίρεστε που το βλέπει έτσι.
Αν το παιδί αρνείται να περάσει χρόνο με το γονιό του επειδή π.χ. ήταν άπιστος στη σχέση σας και τον θεωρεί υπαίτιο του χωρισμού, αποσαφηνίστε του πως ό,τι έχει συμβεί μεταξύ σας, αφορά εσάς και μόνο και δε θα πρέπει να επηρεάζει το ίδιο. Ότι και να γίνει, εσείς παραμένετε πάντα οι γονείς του που το αγαπάτε εξίσου.
Αν το παιδί σας παραπονεθεί για κάτι που συνέβη με τον άλλο γονιό, μη βιαστείτε να το κρίνετε. Προσπαθήστε να γεφυρώσετε την όποια διαφορά. Αν π.χ. το παιδί σας πει ότι ο γονιός φάνηκε αδιάφορος σε κάτι, απαντήστε του ότι ίσως ήταν αγχωμένος με τη δουλειά. Καλό είναι να μιλήσετε ήρεμα και καλοπροαίρετα με τον πρώην σύντροφό σας γι’ αυτό ώστε να λυθεί το συντομότερο δυνατό.
Μην αποκλείετε τον άλλο γονιό από τη ζωή του παιδιού. Αντίθετα, η συνεργασία σας πρέπει να είναι αυτονόητη και δεδομένη.
Μιλήστε του για πράγματα που πρέπει να ξέρει όπως π.χ. τη σχέση του παιδιού με τους φίλους του. Φροντίστε επίσης να περνάτε όλοι μαζί τις μέρες που είναι σημαντικές για το παιδί (π.χ. τα γενέθλιά του κλπ) και μοιράστε δίκαια γιορτές και διακοπές. Και φυσικά, να επικοινωνείτε ο ένας με τον άλλον σε περιπτώσεις ανάγκης αν π.χ. το παιδί αρρωστήσει.
Μην ενθαρρύνετε το παιδί να «κολλάει» πάνω σας. Σαφώς και θα είστε δεμένοι όμως μην ξεχνάτε ότι πρέπει να ενθαρρύνετε παράλληλα την ατομικότητα και την ανεξαρτησία του. Αποφύγετε λοιπόν συμπεριφορές όπως: να του φορτώνετε όλα τα ενήλικα προβλήματά σας εμπλέκοντάς το σε αυτά και ζητώντας του να πάρει θέση, να του λέτε συνέχεια πόσο σας λείπει όταν είναι με τον άλλο γονιό, να κοιμάστε μαζί του κ.ο.κ.
Μη συγκρίνετε τον εαυτό σας με τον πρώην σύντροφό σας ούτε για τα πιο μικρά πράγματα. Μην πείτε π.χ. στο παιδί ότι εσείς ήσασταν πάντα το πιο υπεύθυνο άτομο στην οικογένεια ενώ ο άλλος όχι. Μην του πείτε καν κάτι πιο αθώο όπως π.χ. ότι εσείς έχετε περισσότερο χιούμορ.
Συμβουλευτείτε κάποιον ειδικό ώστε να σας βοηθήσει να μειώσετε τις πιθανότητες για λάθος χειρισμούς ή να σας δείξει πώς να επανορθώσετε. Καλό είναι να επισκεφθείτε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας ήδη πριν από το χωρισμό καθώς η πρόληψη είναι σίγουρα προτιμότερη, όμως φυσικά και μπορείτε να δείτε κάποιον ακόμα και μετά. Το σημαντικό είναι να αντιληφθείτε τη σημασία που έχει μια τέτοια πρωτοβουλία και να δράσετε.
Σεβαστείτε απολύτως την απόφαση του δικαστηρίου ως προς την επιμέλεια ή αυτά που έχετε συμφωνήσει . Επιδιώξτε φυσικά οι όροι να είναι δίκαιοι για όλους καθώς όσο πιο ίσος είναι ο χρόνος που περνάει το παιδί με κάθε γονιό τόσο μειώνεται το ενδεχόμενο για τριβές. Όμως ακόμα και αν αυτό δεν επιτευχθεί, μην αυτοσχεδιάσετε. Μην παραβιάζετε τους όρους, μην προκαλείτε τον πρώην σύντροφό σας, μην πυροδοτείτε εντάσεις. Πρέπει και οι δύο μεριές να τιμήσετε αυτά που ορίστηκαν και όχι να υπονομεύετε ο ένας τον άλλον.
Είναι καλύτερα να βρείτε ένα μοντέλο επικοινωνίας και συνεργασίας ώστε και οι δυο γονείς να εμπλέκεστε στην καθημερινότητα του παιδιού σας ισότιμα.
Θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό να τονιστεί ότι δεν υπάρχει νόμος που να υποχρεώνει τον γονιό που έχει αποχωρήσει από το σπίτι να ασκεί με συνέπεια τα γονεικά του καθήκοντα, στην προκειμένη λόγω του ότι στην πλειοψηφία οι πατεράδες αποχωρούν να ασκεί τα πατρικά του καθήκοντα και αυτό είναι θλιβερό γιατί ο πατρικός ρόλος θα τον συνοδεύει σε όλη του τη ζωή και δεν θα πρέπει ότι δρόμο και να ακολουθήσει κάποιος πατέρας στη ζωή του να απομακρύνεται από τα παιδιά του. Είναι τεράστια ευθύνη και υποχρέωση και των δυο γονιών να είναι παρόντες στη ζωή των παιδιών τους μετά το διαζύγιο χωρίς να υπονομεύει ο ένας το ρόλο του άλλου. Το παιδί δεν είναι ιδιοκτησία κανενός. Χρειάζεται παρουσία, σεβασμό, προσοχή και προτεραιότητα στις ψυχικές του ανάγκες.
Θυμηθείτε ότι…
Η σχέση του παιδιού με τους γονείς του ξεκινά να διαμορφώνεται ήδη από τη γέννησή του. Όσο πιο ισχυρός είναι ο δεσμός που θα δημιουργηθεί μεταξύ σας από νωρίς, τόσο πιο δύσκολο είναι αυτός να απειληθεί στην περίπτωση ενός χωρισμού.
Αλεξάνδρα Καππάτου
Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος-Συγγραφέας
Χατζηκώστα 5 & Βασ. Σοφίας
1ος όροφος
Πλ. Μαβίλη TK 115 21
Τηλέφωνο 1:(+30) 210 64 522 54
Τηλέφωνο 2: (+30) 210 64 557 51
Web: http://www.akappatou.gr/