Ταλκ

9 Απριλίου 2014 – τεύχος 29

Της Παναγιώτας  Καρλατήρα

Με τη συνεργασία της ψυχολόγου- παιδοψυχολόγου- συγγραφέα κυρίας Αλεξάνδρας Καππάτου

Ο φόβος… χρόνια δεν κοιτά. Όπως οι περισσότεροι έχουμε νιώσει φόβο σε κάποιες στιγμές της ζωής μας, είτε γιατί βρεθήκαμε αντιμέτωποι με ένα γεγονός απειλητικό για την ασφάλειά μας είτε μια κατάσταση, έτσι και τα παιδιά νιώθουν διάφορους φόβους όταν πρέπει να αντιμετωπίσουν περιστατικά ή γεγονότα που αισθάνονται ότι τα υπερβαίνουν.
Ο φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση προσαρμογής, που έχει στόχο να μας κινητοποιεί για να αντιδρούμε σε περιστάσεις που εγκυμονούν κινδύνους. Όλα τα παιδιά έχουν ανεπτυγμένο αυτόν τον μηχανισμό του φόβου και συνεπώς είναι απολύτως φυσιολογικό να φοβούνται –αυτό που αλλάζει είναι το ερέθισμα, ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξής τους. Κατά τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας αναπτύσσονται στα παιδιά αρκετοί φόβοι που συνδέονται κυρίως με καταστάσεις ή ερεθίσματα που τους δημιουργούν ανασφάλεια, από τις μάγισσες και το σκοτάδι μέχρι το γιατρό και τα μεγάλα ζώα. Ξεπερνούν σιγά σιγά ορισμένους φόβους αλλά στη συνέχεια μπορεί να αποκτούν άλλους. Όποιοι κι αν είναι οι φόβοι τους, στη βάση όλων υπάρχει ένα κοινό στοιχείο: η ανασφάλεια που αισθάνονται τα παιδιά. Γνωρίζοντας, λοιπόν, αυτό το στοιχείο, μπορούμε και πρέπει να βοηθήσουμε τα παιδιά να τους ξεπεράσουν.

Τι φοβούνται τα παιδιά

Τα νεογέννητα, όταν έρχονται σε επαφή με τον εξωτερικό κόσμο, παρουσιάζουν με το κλάμα τους αντίδραση φόβου στους ισχυρούς θορύβους και τον ερχομό τους σε έναν κόσμο.
Μέχρι τα δύο χρόνια τους, τα μωρά φοβούνται τους δυνατούς ήχους και θορύβους, τους ξένους όταν το πλησιάζουν, τον αποχωρισμό από τους γονείς του, τα μεγάλα αντικείμενα.
Σε ηλικία 2 έως 4 χρόνων τα παιδιά (συνεχίζουν να) φοβούνται τους θορύβους, αλλά επίσης φοβούνται τα ζώα, τα έντομα, τα τέρατα και τα φαντάσματα. Τρομάζουν όμως και με πιο πρακτικά θέματα, όπως το μπάνιο ή το γιο γιο και ό,τι συνεπάγονται αυτά για την καθημερινότητά τους και τη μετάβασή τους στην επόμενη φάση της ανάπτυξής του.
Από τα 4 έως τα 6 χρόνια τους φοβούνται τον ύπνο, το σκοτάδι και τα τέρατα, είτε σε συνδυασμό είτε το καθένα μόνο του. Τα φοβίζουν επίσης οι ξένοι, όπως και φόβοι μήπως χάσουν τους γονείς τους.
Μετά τα 6 χρόνια οι φόβοι αγγίζουν την καθημερινή ζωή. Τα παιδιά φοβούνται μήπως χτυπήσουν, όπως επίσης φοβούνται να μείνουν μόνα τους στο σπίτι, τις καταιγίδες, τα μεγάλα ζώα.
Από τα 8-9 χρόνια οι φόβοι των παιδιών έχουν πιο ορθολογική βάση: νιώθουν φόβο για το πώς θα τα πάνε στο σχολείο, για την απόρριψη από τα συνομήλικα παιδιά, ανησυχούν περισσότερο για τον θάνατο, τους κλέφτες, τον πόλεμο. Τα καινούρια «φαντάσματα» των παιδιών σχετίζονται σχεδόν αποκλειστικά με τον μικρόκοσμο του σχολείου και των συμμαθητών τους.

Περνάει ο φόβος;

Υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα παιδιά ως προς τον βαθμό που βιώνουν τους φόβου τους αλλά και ως προς τους τρόπους που τους εκφράζουν. Έτσι, ενώ κάποια παιδιά μπορεί να είναι επικίνδυνα τολμηρά, άλλα είναι τόσο φοβισμένα που η δειλία τους δυσχεραίνει την ομαλή ανάπτυξή τους. Σύμφωνα με τις στατιστικές, μέχρι τα 11 χρόνια τους τα αγόρια και τα κορίτσια έχουν ίσιο… μερίδιο στους φόβους. Μετά τα 11 τα αγόρια κερδίζουν τη μάχη με τους φόβους, και μειώνουν πιο γρήγορα τους φόβους τους σε σύγκριση με τα κορίτσια. Ανεξαρτήτως ηλικίας δε τα παιδιά μπορούν να εμφανίσουν κάποιο φόβο σε φάσεις πίεσης, όπως όταν έρχεται νέο μωρό στην οικογένεια, όταν υπάρχει διαζύγιο των παιδιών ή εντάσεις και φασαρίες στο σπίτι.
Τα παιδιά μαθαίνουν να κυριαρχούν στους φόβους τους χάρη στην κατανόηση και την αγάπη που τους δείχνετε. Μόνο εξηγώντας τους συνεχώς πως οι φόβοι τους μπορούν να ξεπεραστούν, θα τους δώσετε όλη την υποστήριξη που χρειάζονται ώστε να καταφέρουν να νικήσουν, χωρίς προβλήματα, όλους τους κινδύνους που νιώθουν ότι παραμονεύουν. Το παράδειγμά σας είναι καθοριστικό. Σκεφτείτε ποιες είναι οι δικές σας αντιδράσεις στην καθημερινότητά σας, αν τα λόγια σας διαφέρουν από τον τρόπο που λειτουργείτε στην πράξη. Αν, για παράδειγμα, φοβάστε με το παραμικρό, είστε υπερπροστατευτικοί, διαρκώς λέτε «μη» στο παιδί, τότε μάλλον πρέπει να σκεφτείτε πως θα διαφοροποιήσετε εσείς τη συμπεριφορά σας απέναντί του.
Ανάλογα με τον φόβο που καταδυναστεύει τη ζωή του μικρού σας, ακολουθείτε και την τακτική που θα το βοηθήσει να απαλλαγεί από τον αόρατο δυνάστη του. Αν πχ το παιδί φοβάται τα τέρατα, το σκοτάδι, και συνεπώς με μαθηματική ακρίβεια και την ώρα του ύπνου, μπορείτε να τα καθησυχάσετε λέγοντάς τους μια τρυφερή ιστορία προτού κοιμηθούν, αφήνοντάς τους κάποιο μικρό φως στο διάδρομο και την πόρτα μισάνοιχτη ή κάποιο δικό τους ζωάκι που θα τους κάνει συντροφιά και θα τα προστατεύει.
Αν το παιδί σας εκφράζει τον φόβο του για τον θάνατο, κάτι που συνήθως γίνεται στο νηπιαγωγείο ή στα πρώτα σχολικά χρόνια και χωρίς κατ’ ανάγκην να έχει τέτοια βιώματα στην οικογένεια, εσείς πρέπει να του διαλύετε τον φόβο του. Μπορεί να μην είναι εύκολη διαδικασία ούτε σύντομη. Οφείλετε όμως να το καθησυχάσετε, να του εξηγήσετε πως ο θάνατος είναι μακρινός και πως εσείς θα είστε κοντά του όσο χρειαστεί για να το βοηθάτε και να το προστατεύετε. Αυτό που επιδιώκει το παιδί είναι να νιώσει ασφαλές και να σιγουρευτεί ότι οι γονείς του θα είναι δίπλα του.

Κι όταν ο φόβος γίνεται φοβία

Υπάρχουν, όμως, και περιπτώσεις παιδιών –όπως και ενηλίκων- που παρουσιάζουν έντονο, παράλογο, δυσανάλογο φόβο για κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση, χωρίς να μπορούν να ελέγξουν τις αντιδράσεις τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις πρόκειται για φοβία, από την οποία ταλαιπωρείται περίπου το 5% των παιδιών. Το φοβικό παιδί σκαρφίζεται τα πάντα προκειμένου να αποφύγει αυτό που φοβάται, πχ το σχολείο, τη θάλασσα κοκ. Οι γονείς χρεώνονται μεγάλο μέρος της ευθύνης στις παιδικές φοβίες διότι, συχνά, χωρίς να το θέλουν μαθαίνουν στο παιδί τους να φοβάται. Μπορεί να χρησιμοποιούν το φοβικό κλίμα ως μέσο διαπαιδαγώγησης, πχ κάθισε φρόνιμος γιατί θα έρθει η αστυνομία. Μπορεί να έχουν οι ίδιοι φοβίες και άθελά τους να μαθαίνουν στο παιδί να βλέπει τα επίμαχα πράγματα, πχ τα ζώα, με τον ίδιο τρόπο. Μπορεί επίσης η φοβία ενός παιδιού να κρύβει γονείς υπερπροστατευτικούς, αυταρχικούς, απορριπτικούς ή απόντες. Όταν οι φοβίες επιμένουν, κρίνεται απαραίτητη η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας. Η παιδική φοβία αντιμετωπίζεται με πολύ καλά αποτελέσματα και η εκπαίδευση γονιών και παιδιού διώχνει μακριά τα ορατά και αόρατα «φαντάσματα».

Τι πρέπει να κάνετε

-Να σέβεστε τα συναισθήματα και τους φόβους των παιδιών

-Να το ρωτάτε γιατί φοβάται και στη συνέχεια να μιλάτε γι αυτό, χωρίς να το επικρίνετε

-Να το στηρίζετε ώστε σταδιακά να αντιμετωπίσει τους φόβους του

-Να του δημιουργείτε αίσθημα ασφαλείας

-Να καλλιεργείτε από μικρή ηλικία την εμπιστοσύνη στον εαυτό του

-Να του εξηγείτε ότι όλα τα παιδιά της ηλικίας του έχουν κάποιους φόβους

-Να του αναφέρετε δικούς σας φόβους που σας ταλαιπωρούσαν και πως τους διαχειριστήκατε

-Να απευθύνεστε σε ειδικό εάν βλέπετε ότι το παιδί υποφέρει από κάποια φοβία

Τι θα πρέπει να αποφεύγετε

-Να είστε υπερπροστατευτικοί με τα παιδιά

-Να αντιδράτε υπερβολικά απέναντι στους φόβους τους

-Να χρησιμοποιείτε τον εκφοβισμό ως μέσο διαπαιδαγώγησης, πχ μη βγεις έξω γιατί θα σε κλέψουν οι κακοί, φάε γιατί θα έρθει η αστυνομία, πιες το σιρόπι αλλιώς θα πάμε στον γιατρό και θα σου κάνει ένεση κοκ

-Να το υποχρεώνετε με τη βία να αντιμετωπίσει αυτό που φοβάται

-Να το υποτιμάτε ή το κοροϊδεύετε για τους φόβους του –όσο καλοπροαίρετα κι αν το κάνετε είναι βέβαιον ότι δεν το θα το καταλάβει