Στην κοινωνική αγχώδη διαταραχή (αποκαλείται επίσης κοινωνική φοβία), ο έφηβος αισθάνεται έντονη, υπερβολική ντροπή όταν βρίσκεται με κόσμο, γι’ αυτό και κάνει ό,τι μπορεί για να αποφύγει την επαφή με άλλους. Τα άτομα με κοινωνική φοβία φοβούνται τόσο μήπως οι άλλοι τους κρίνουν αρνητικά, τους κοροϊδέψουν ή τους ταπεινώσουν, που αποφεύγουν και να μιλήσουν για οτιδήποτε. Ή, αν μιλήσουν, ανησυχούν «κι αν πω κάτι
χαζό;» ή «κι αν κάνω κάτι λάθος;».

Τα συμπτώματα μπορεί να εμφανίζονται όταν ο έφηβος έχει να κάνει κάτι μπροστά σε κόσμο (ακόμα και κάτι απλό, όπως το να παραγγείλει σε ένα εστιατόριο), αλλά και όταν απλώς πρέπει να συνυπάρξει με άλλους, χωρίς να χρειάζεται να κάνει οτιδήποτε που να τον φέρνει στο επίκεντρο (π.χ. φοβάται να πάει στο σχολείο, να πάει σε κοινόχρηστες τουαλέτες, να φάει σε κοινή θέα κ.λπ.). Τα άτομα με κοινωνική αγχώδη διαταραχή νιώθουν ανίκανα να ελέγξουν αυτόν τον φόβο, ακόμα και αν γνωρίζουν πως δεν έχει λογική βάση.

Πώς γίνεται η διάγνωση
Τα διαγνωστικά κριτήρια για τη συγκεκριμένη διαταραχή, σύμφωνα με το DSM-5, είναι τα εξής:

• Έκδηλος φόβος ή άγχος για μία ή περισσότερες κοινωνικές καταστάσεις στις οποίες το άτομο εκτίθεται και νιώθει ότι η προσοχή στρέφεται πάνω του, ότι το παρατηρούν εξονυχιστικά κ.λπ. Το παιδί φοβάται πως θα ενεργήσει με αδέξιο τρόπο ή θα εμφανίσει συμπτώματα άγχους, πράγμα ταπεινωτικό ή ενοχλητικό, που θα έχει ως συνέπεια να το απορρίψουν κ.λπ. Η κοινωνική αλληλεπίδραση σχεδόν πάντα του προκαλεί φόβο ή άγχος. Ειδικά στα παιδιά ο φόβος μπορεί να εκφραστεί με κλάματα, νευρικότητα, ακινητοποίηση, αδυναμία ή και αποτυχία να μιλούν σε κοινωνικές περιστάσεις κ.λπ.
• Ο έφηβος αποφεύγει οποιαδήποτε κοινωνική περίσταση ή συναναστροφή είτε τις υπομένει με επώδυνο τρόπο.
• Ο φόβος και το άγχος που βιώνει είναι υπερβολικά σε σχέση με το ερέθισμα που τα προκαλεί.
• Ο φόβος, το άγχος και η γενικότερη δυσφορία που συνδέονται με κοινωνικές περιστάσεις θα πρέπει να διαρκούν τουλάχιστον έξι μήνες.
• Το παιδί γίνεται δυσλειτουργικό σε έναν ή περισσότερους τομείς, π.χ. στις διαπροσωπικές του σχέσεις ή στο σχολείο.
• Ο φόβος και το άγχος δεν θα πρέπει να οφείλονται σε άλλες αιτίες (π.χ. χρήση φαρμάκων ή ουσιών, ή άλλη σωματική κατάσταση).
• Το άγχος και ο φόβος εμφανίζονται μόνο στη δημόσια παρουσία, δηλαδή σχετίζονται με την απόδοση του ατόμου σε μια κοινωνική περίσταση (φέρ’ ειπείν, αν πρέπει να μιλήσει μπροστά σε κόσμο).

Τι είναι καλό να ξέρετε
Και αυτός ο τύπος διαταραχής συνδέεται με την κληρονομικότητα, καθώς έχει φανεί πως τα παιδιά που έχουν κάποιον συγγενή πρώτου βαθμού με κοινωνική αγχώδη διαταραχή μπορεί να την εμφανίσουν επίσης.

Άλλοι παράγοντες κινδύνου είναι ο έντονος φόβος για ενδεχόμενη αρνητική κριτική (επειδή θέλουν να είναι τέλειοι σε όλα), καθώς και η κοινωνικότητα των γονιών τους. Οι τραυματικές εμπειρίες και το bullying είναι επίσης
πιθανό να την πυροδοτήσουν. Η παχυσαρκία στους εφήβους συνδέεται επίσης με την εμφάνιση της διαταραχής, καθώς τα παιδιά με παχυσαρκία μπορεί να βιώσουν απόρριψη από τους συνομηλίκους τους και να αναπτύξουν κοινωνική φοβία ως επίκτητη συμπεριφορά.

Πώς αντιμετωπίζεται
Τα καλά νέα είναι πως η κοινωνική φοβία έχει καλή ανταπόκριση στη θεραπεία, που συνήθως στηρίζεται στο γνωσιακό συμπεριφορικό μοντέλο, ενώ, αν χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή, συνήθως δεν χορηγείται για μεγάλο διάστημα. Κατά τη θεραπεία, ο έφηβος ξεκινά να εκτίθεται σταδιακά στο αγχογόνο ερέθισμα μέχρι να «απευαισθητοποιηθεί», σε βαθμό που θα του επιτρέψει να ξαναγίνει λειτουργικός.

Από το βιβλίο της Α. Καππάτου «Εμπιστευτείτε τους εφήβους, εμπιστευτείτε τη ζωή!». Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μίνωας.