Από την Αλεξάνδρα Καππάτου, Ψυχολόγο – Παιδοψυχολόγο
Επιθυμία κάθε γονιού είναι τα παιδιά του να είναι «γερά». Το πρώτο που σκεφτόμαστε όμως συνήθως όταν λέμε αυτή τη λέξη, είναι η σωματική τους υγεία ξεχνώντας συχνά πώς εξίσου σημαντική είναι και η ψυχική. Και πώς και αυτή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εμάς.
Όλοι οι γονείς γνωρίζουν ότι είναι τα πρώτα και τα δυνατότερα παραδείγματα για τα παιδιά τους. Και αυτό ισχύει σχεδόν για τα πάντα στη ζωή τους. Για τις καθημερινές τους συνήθειες, τη συμπεριφορά, τις ιδέες τους αλλά και για την ψυχική τους ευημερία. Το αν τα παιδιά μας είναι αγχώδη, αν θυμώνουν με το παραμικρό, αν έχουν ενσυναίσθηση και επαφή με τα συναισθήματά τους κι ένα σωρό ακόμη παράμετροι της ψυχικής τους ισορροπίας έχουν να κάνουν σε πολύ μεγάλο βαθμό με τα «εφόδια» που θα τους δώσουμε εμείς από το ξεκίνημα της ζωής τους.
Βέβαια, ειδικά σε συνθήκες όπως αυτές των τελευταίων μηνών, τα πράγματα περιπλέκονται καθώς όλοι είμαστε διπλά πιεσμένοι, όμως γι’ αυτό ακριβώς η προστασία της ψυχικής μας υγείας οικογενειακώς πρέπει να είναι και διπλή προτεραιότητα.
Η επιστήμη λέει…
…ότι η σχέση μεταξύ των γονιών και της ψυχικής υγείας των παιδιών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη, κάτι που έχει φανεί από πολλές αντίστοιχες μελέτες. Ας δούμε μερικούς από τους τρόπους με τους οποίους γίνεται φανερή η δυναμική μεταξύ τους:
Αγχώδεις διαταραχές
Από σχετικές μελέτες έχει φανεί ότι όταν οι γονείς υποφέρουν από αγχώδεις διαταραχές (φοβίες, κοινωνική αγχώδης διαταραχή, γενικευμένη αγχώδης διαταραχή κ.λπ.), τότε και τα παιδιά έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν και τα ίδια. Οι λόγοι για τους οποίους υπάρχει αυτή η σύνδεση δεν είναι απολύτως ξεκάθαροι. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα, υπεύθυνο γι’ αυτό φαίνεται να είναι εν μέρει το χρωμόσωμα 9 (Purves, Coleman, Meier, et al., 2019). Οι ειδικοί πάντως δείχνουν να συμφωνούν ότι –εκτός από την προδιάθεση- το άγχος στα παιδιά μπορεί να εμφανιστεί για μία σειρά λόγων στους οποίους μπορεί να εμπλέκονται οι γονείς όπως: υπερβολικές απαιτήσεις ή προσδοκίες (π.χ. για καλούς βαθμούς και άλλες πρωτιές), κακοποίηση, αδιαφορία και έλλειψη επικοινωνίας, υπερβολική αυστηρότητα, παραμέληση των βασικών τους αναγκών, ένα άσχημο διαζύγιο κ.λπ. Ιδιαίτερα θα επισημάνω το άγχος των ίδιων των γονιών ειδικά όταν εκδηλώνεται μπροστά στα παιδιά . Αποτε
Τα προβλήματα αυτά μπορεί να κάνουν την εμφάνισή τους είτε στην παιδική είτε στην εφηβική ηλικία και αν δεν αντιμετωπιστούν σωστά, να συνεχίσουν να ταλαιπωρούν τα παιδιά και στην ενήλικη ζωή τους.
Διαταραχές διάθεσης
Κατάθλιψη, διπολική διαταραχή και δυσθυμία μπορεί να έχουν βιολογική βάση (να είναι π.χ. αποτέλεσμα κάποιας χημικής ανισορροπίας στον εγκέφαλο) και να «κληρονομούνται» από τους γονείς στα παιδιά. Π.χ. τα παιδιά των γονιών με κατάθλιψη είναι πιθανότερο να αναπτύξουν και αυτά καταθλιπτική διαταραχή ενώ σε πρόσφατη βρετανική έρευνα αναφέρθηκε ότι ένα γονίδιο μπορεί να ευθύνεται σε κάποιο βαθμό για τη δυνατότητα κληρονομικότητας (Breen, Webb et al., 2011). Υπολογίζεται ότι περίπου το 40% των πιθανοτήτων να εμφανίσουμε κατάθλιψη οφείλεται σε γενετικούς λόγους.
Παράλληλα, τα παιδιά με γονείς που έχουν διπολική διαταραχή φαίνεται ότι έχουν δεκαπλάσια πιθανότητα να την εμφανίσουν επίσης συγκριτικά με τα παιδιά με μη διπολικούς γονείς (Barnett, Smoller, 2009).
Όμως ούτε αυτές οι διαταραχές είναι αποτέλεσμα μόνο της βιολογίας. Μπορούν επίσης να πυροδοτηθούν ή να επιδεινωθούν και από παράγοντες όπως π.χ. κακοποίηση ή καταπίεση στην οικογένεια, ανεξέλεγκτο άγχος εξαιτίας του οικογενειακού περιβάλλοντος ή άγχος που περνάει αδιάφορο από τους γονείς, έλλειψη πλαισίου (π.χ. το παιδί να μην έχει υγιή ρουτίνα όπως ένα σωστό πρόγραμμα ύπνου ή κανένα όριο), κακές σχέσεις μεταξύ των γονιών κ.λπ. Παράγοντες δηλαδή που επίσης εξαρτώνται από εμάς.
Μαθησιακή δυσκολία
Η δυσκολία ενός παιδιού να διαβάσει σωστά ή να αποδώσει σε μαθηματικές πράξεις και άλλα συναφή με τη μαθησιακή διαδικασία, μπορεί επίσης να οφείλεται σε γενετικούς παράγοντες καθώς σειρά ερευνών έχει δείξει ότι η μαθησιακή δυσκολία μπορεί να κληρονομηθεί από τους γονείς. Μάλιστα από διάφορες παλιότερες έρευνες φαίνεται ότι η εμφάνισή της μπορεί να εξηγηθεί γονιδιακά. Και εδώ όμως, δεν είναι μόνο αυτό που παίζει ρόλο. Η χρήση ουσιών από τη μητέρα κατά τη διάρκεια της κύησης ή ένα ψυχικό τραύμα του παιδιού (π.χ. κακοποίηση κάθε μορφής) έχουν επίσης κατηγορηθεί για την πρόκλησή της. Η μαθησιακή δυσκολία αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά από το περιβάλλον του παιδιού μπορεί να του προκαλέσει συναισθήματα απομόνωσης, ματαίωση, έλλειψη αυτοεκτίμησης και άλλες καταστάσεις απειλητικές για την ψυχική του ισορροπία.
7 βήματα για να προφυλάξετε τα παιδιά σας – Φροντίστε πρώτοι τη δική σας ψυχική υγεία
Αν έχουμε διαγνωστεί με κάποια ψυχική διαταραχή ή αν υποψιαζόμαστε ότι υπάρχει κάτι που υπονομεύει την ψυχική μας υγεία, δεν καθυστερούμε. Επισκεπτόμαστε αμέσως ειδικό. Φροντίζοντας τον εαυτό μας κάνουμε το καλύτερο όχι μόνο για εμάς αλλά και για τα παιδιά μας.
Γίνετε το καλό παράδειγμα
Δεν αφήνουμε το άγχος να μας καταβάλλει με το παραμικρό, κρατάμε αισιόδοξη στάση ζωής, λύνουμε τα προβλήματά μας όσο πιο μεθοδικά γίνεται και αναζητάμε υγιείς τρόπους εκτόνωσης (άσκηση, έξοδος με φίλους κ.λπ.) και το ίδιο προτρέπουμε να κάνουν και τα παιδιά. Αν «βαριαναστενάζουμε» μπροστά τους, δείχνουμε «χαμένοι», είμαστε συνεχώς εκνευρισμένοι ή φαινόμαστε «ηττημένοι», τότε αυξάνουμε τις πιθανότητες να κάνουν το ίδιο και τα παιδιά μας. Επίσης αν φωνάζουμε συνεχώς, αν γινόμαστε βίαιοι ή παράλογοι. Αυτό δε σημαίνει φυσικά πως πρέπει να καταπιέζετε ό,τι νιώθετε. Απλά ότι πρέπει οι εκδηλώσεις σας να μην είναι υπερβολικές. Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν ότι όλα τα συναισθήματα είναι θεμιτά όχι όμως και οι ακραίες αντιδράσεις εξαιτίας τους.
Μη ζητάτε το τέλειο
Εμπνέουμε τα παιδιά μας να κάνουν και να γίνουν το καλύτερο που μπορούν χωρίς όμως να τα πιέζουμε να είναι πρώτα σε όλα. Οι υπερβολικές απαιτήσεις τα κάνουν να αισθάνονται πως ό,τι και να κάνουν δε θα είναι ποτέ αρκετό για να έχουν την αγάπη σας. Απομόνωση, αυτοτιμωρία, αισθήματα ματαίωσης και ανεπάρκειας, υπερβολικό άγχος, είναι λίγες μόνο από τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η τελειομανία των γονιών στον εύθραυστο ψυχισμό τους.
Επικοινωνία, επικοινωνία, επικοινωνία!
Είναι το α και το ω σε κάθε σχέση και φυσικά και στη σχέση με τα παιδιά μας. Βοηθήστε τα να καταλάβουν ότι μπορούν να σας εκφράζουν κάθε συναίσθημα, σκέψη και προβληματισμό τους. Δείξτε τους ότι στην οικογένειά σας όλα μπορούν να λυθούν επειδή μιλάτε και νοιάζεστε ο ένας για τον άλλον. Ρωτήστε τα για τη μέρα τους, για τους φίλους, για τις ανησυχίες τους αλλά μην τα πιέζετε να σας πουν αν δε θέλουν. Βεβαιωθείτε όμως ότι όταν χρειαστεί να μιλήσουν, ξέρουν ότι μπορούν να έρθουν σε εσάς χωρίς φόβο δισταγμό.
Φτιάξτε τους μια ισορροπημένη καθημερινότητα
Μία υγιής ρουτίνα αλλά και όρια που θα βοηθήσουν τα παιδιά να νιώσουν πλαισιωμένα και προστατευμένα, είναι ουσιώδη για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη. Φροντίστε να τρώνε και να κοιμούνται καλά, να έχουν τακτικές ώρες για μελέτη αλλά και ελεύθερο χρόνο για άσκηση, για να δουν τους φίλους τους κ.λπ. Και προσέξτε τα όρια που τους βάζετε σχετικά με τη συμπεριφορά και την ασφάλειά τους να ξεκάθαρα βασισμένα στην ηλικία και στην αναπτυξιακή τους φάση. Θυμηθείτε ότι τα παιδιά πρέπει πάντα να κατανοούν γιατί τους ζητάτε να φερθούν με συγκεκριμένο τρόπο, οπότε εξηγείτε τους ήρεμα κάθε φορά για ποιον λόγο επιβάλλετε τα όποια όρια και ότι πάνω απ’ όλα είναι για το δικό τους καλό.
Μείνετε σε επαφή με τους εκπαιδευτικούς
Όντας οι άνθρωποι που περνάνε ίσως περισσότερο χρόνο με τα παιδιά μας απ’ ό,τι εμείς οι ίδιοι κάποιες φορές, είναι απαραίτητο να μιλάμε μαζί τους. Τους ρωτάμε όχι μόνο για την απόδοση των παιδιών μας στο σχολείο αλλά και για τη συμπεριφορά και τη στάση τους καθώς και αν υπάρχει κάτι που τους έχει προβληματίσει. Τους δίνουμε επίσης τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν μαζί μας αν πιστεύουν ότι υπάρχει οποιοσδήποτε λόγος ανησυχίας.
Ζητήστε βοήθεια αν κάτι σας προβληματίζει
Αν βλέπετε ότι το παιδί παρουσιάζει υπερβολικό άγχος ή επιδεικνύει μία συμπεριφορά επικίνδυνη για την ασφάλεια και την ψυχική του υγεία (π.χ. μιλάει για θάνατο, κάνει γενικά απαισιόδοξες σκέψεις, έχει ψυχοσωματικά συμπτώματα που δεν έχουν οργανική αιτιολογία , έχει χάσει ή πάρει πολύ βάρος ή έχει προβλήματα στον ύπνο, δυσκολεύεται πολύ με τους φίλους του, έχει δυσκολίες στο σχολείο κ.λπ.), απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας που έχει καταρτιστεί για να παράσχει βοήθεια σε παιδιά και γονείς. Όσο νωρίτερα αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, τόσο καλύτερες οι προδιαγραφές για την εξέλιξή του.
Θυμηθείτε ότι…
– Η κληρονομικότητα σε καμία περίπτωση δεν είναι μονόδρομος. Ένα παιδί με αγχώδεις ή καταθλιπτικούς γονείς δεν είναι «καταδικασμένο» να γίνει και το ίδιο. Επίσης, κανείς δεν πρέπει να βρεθεί στη θέση του κατηγορούμενου ούτε ο γονιός ούτε το παιδί. Όπως δεν κουνάμε ποτέ το δάχτυλο σε κάποιον που αρρώστησε με έλκος ή διαβήτη ή οτιδήποτε άλλο σωματικής φύσης, έτσι δεν πρέπει να το κάνουμε και για κάποιον που έχει αγχώδη διαταραχή, κατάθλιψη, διπολική διαταραχή ή κάποια άλλη κατάσταση που σχετίζεται με την ψυχική μας υγεία.
– Η σχέση μεταξύ γονιών και ψυχικής υγείας των παιδιών δεν είναι κάτι στατικό. Αντίθετα, είναι ένας κύκλος που ανατροφοδοτείται. Π.χ. ένα παιδί μπορεί να είναι αγχώδες και χωρίς να είναι οι γονείς του τουλάχιστον εκείνη την περίοδο. Σε αυτή την περίπτωση, αυτό το χαρακτηριστικό του μπορεί να γεμίσει τους γονείς με άγχος ή να τους κάνει υπερπροστατευτικούς κάτι που επίσης θα έχει επιπτώσεις στον ψυχισμό του παιδιού αλλά και όλης της οικογένειας.
φωτο – https://pixabay.com/