Vita.gr- Τεύχος 182

Από την Άννα Δάλλα

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κα. Αλεξάνδρα Καππάτου, ψυχολόγο-παιδοψυχολόγο-συγγραφέα

Η  στιγμή για την οποία αδημονούσατε τόσα χρόνια επιτέλους έφτασε: Το παιδί σας μεγάλωσε και ετοιμάζεται να σταθεί μόνο του στη ζωή και την κοινωνία.

Παρ’ όλα αυτά, εσείς τρέμετε από το φόβο και δεν ξέρετε πώς να το στηρίξετε γιατί δεν είναι πια το παιδί σας αλλά ένας… έφηβος.

Μακάρι να κοιμόντουσαν και να ξυπνούσαν όταν θα είχαν πια ενηλικιωθεί γράφει κάπου ο Σαίξπηρ αναφερόμενος στους εφήβους και πιθανώς πρόκειται για μία φράση που έχει περάσει από το μυαλό σας αν έχετε παιδιά που βρίσκονται στην εφηβεία και τα οποία προσπαθείτε να καθοδηγήσετε και βέβαια να στηρίξετε σε αυτήν την απαιτητική περίοδο της ζωής τους. Σίγουρα κατακλύζεστε από χιλιάδες φόβους και αγωνίες, καθώς βλέπετε το παιδί σας να αλλάζει δραματικά και να αποκτά σώμα, ανάγκες και σκέψεις ενηλίκου. Θέλετε δεν θέλετε όμως η εφηβεία είναι μία περίοδος από την οποία θα περάσει το παιδί σας, θα πειραματιστεί, θα επαναστατήσει, θα δοκιμάσει… Μάλιστα, αυτή η περίοδος δεν είναι μικρή, αλλά – σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας – διαρκεί από τα 10 μέχρι και τα 19 χρόνια του παιδιού. Κι εσείς θα πρέπει να είστε εκεί για να το βοηθήσετε διακριτικά, να το στηρίξετε, να το ενημερώσετε και φυσικά να το βοηθήσετε να διαμορφώσει την προσωπική του ταυτότητα. Η θέση σας είναι δύσκολη, το ξέρουμε, γι’ αυτό συλλέξαμε και όλα τα παρακάτω, για να σας βοηθήσουμε…

Μικρές αλλά σημαντικές συμβουλές

•    Να είστε συναισθηματικά κοντά στον έφηβο και να το δείχνετε με πράξεις.

•    Να δείχνετε κατανόηση στις αλλαγές που βιώνει και στις μεταπτώσεις της διάθεσής του.

•    Να  ασχολείστε μαζί του όπως θέλει ο ίδιος.

•    Να είστε διαθέσιμοι για επικοινωνία, δίνοντάς του την άνεση να εκφράσει αυτά που τον απασχολούν.

•    Να μην κριτικάρετε τους φίλους του.

•    Να έχετε ευελιξία στα όρια και στα θέλω του.

•    Μην εξαντλείτε τις δυνάμεις σας στο να φοβάστε συνέχεια και υπερβολικά και στο να αναζητάτε ανησυχητικά σημάδια στο παιδί σας.

Στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση

Η σεξουαλική αγωγή πρέπει να ξεκινάει από τότε που το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και δεν είναι μία συζήτηση για την οποία πρέπει να περιμένουμε την εφηβεία. Σημαντικό είναι να ξέρουν οι γονείς ότι το σεξ δεν θα πρέπει να παρουσιάζεται ως ταμπού, ως κάτι βρώμικο, ανήθικο ή επικίνδυνο. Χρειάζεται οι ίδιοι να ξεπεράσουν τα άγχη, τους φόβους και τη συστολή τους, ώστε να βοηθήσουν και τα παιδιά τους να αποκτήσουν μία υγιή αντίληψη για  το σεξ. Αν βέβαια οι γονείς δεν έχουν μιλήσει ποτέ στα παιδιά τους για όλα αυτά τα ζητήματα θα πρέπει να ξεκινήσουν να το κάνουν – η μητέρα στο κορίτσι και ο πατέρας στο αγόρι – όταν παρατηρήσουν τα πρώτα σημάδια της εφηβείας.  Θα πρέπει να τα ενημερώσουν για το σώμα τους και τις αλλαγές του, τα γεννητικά τους όργανα, τις σχέσεις των δυο φύλων, τη σεξουαλικότητα, τον αυνανισμό, αλλά και για τις μεθόδους αντισύλληψης και τη σωστή χρήση τους.

Σταδιακά καλό είναι να μάθουν τι μπορούν να κάνουν αν συμβεί κάποιο ατύχημα με το προφυλακτικό ή πώς θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, να ξεκινήσουν – αν είναι κορίτσια και έχουν ολοκληρωμένες σχέσεις – να πηγαίνουν στο γυναικολόγο, να κάνουν τεστ Παπανικολάου μία φορά το χρόνο και αν έχουν περίεργα συμπτώματα να συμβουλευτούν το γιατρό τους. Είναι σκόπιμο να προσπαθήσουν να καλλιεργήσουν στο παιδί την ιδέα της επιφύλαξης τουλάχιστον για όσο βρίσκεται στην εφηβεία, εξηγώντας του ότι είναι νωρίς ακόμα για να έχει ολοκληρωμένες σχέσεις, ότι δεν χρειάζεται να βιαστεί, ότι το σεξ είναι  κάτι που κάνουμε όταν νοιώθουμε έτοιμοι, αγαπάμε τον άλλον, είμαστε φίλοι, νοιώθουμε ασφάλεια, εμπιστοσύνη, άνεση… Αν όμως παρ’ όλα αυτά το παιδί επιλέξει να το κάνει, τότε θα πρέπει να δώσετε έμφαση στην προστασία από τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα και στην αντισύλληψη. Χωρίς όμως να το κάνετε να νομίζει ότι πρόκειται για κάτι επικίνδυνο. Το παιδί πρέπει να πάρει το μήνυμα ότι το σεξ είναι κάτι πολύ όμορφο, ένα από τα κορυφαία γεγονότα στη ζωή, αλλά πρέπει να γίνει με το κατάλληλο πρόσωπο, στη σωστή στιγμή και σε καλές συνθήκες.

Αυτό που πρέπει να γίνει βίωμα στους γονείς είναι ότι – αντίθετα με τα όσα ίσως πιστεύουμε – οι έφηβοι που ενημερώνονται σωστά επιδεικνύουν πολύ ωριμότερη στάση και καλύτερη χρήση των μέσων αντισύλληψης σε σχέση με τους εφήβους που δεν έχουν καθοδηγηθεί σωστά.

Στις σχέσεις με το άλλο φύλο

Όπως πιθανώς θυμόμαστε όλοι κι από την εποχή που ήμασταν εμείς έφηβοι, στο μυαλό των εφήβων οι έρωτες είναι ολοκληρωτικοί, απόλυτοι, ιδανικοί, πάρα πολύ σημαντικοί και κρατάνε για πάντα. Πιθανώς σας φαίνεται καταρχάς αστείο ή ασήμαντο το ότι το 14χρονο παιδί σας, θεωρεί ότι – επειδή το αγόρι ή το κορίτσι του αντίστοιχα δεν τον / την θέλει πια – δεν πρόκειται ποτέ να ξαναγαπήσει, να ενδιαφερθεί για το άλλο φύλο ή να εμπιστευτεί ποτέ πια κανέναν. Όταν έχει κανείς την εμπειρία ενός ενηλίκου, γνωρίζει καλά ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι κι ότι πολύ σύντομα το παιδί θα ξαναερωτευτεί, θα χωρίσει, θα ξεχάσει και ου το καθ’ εξής.

Δυστυχώς όμως αυτή η εμπειρία δεν μπορεί να μεταδοθεί με λόγια και δεν θα βοηθήσετε καθόλου το παιδί σας κάνοντας κριτική ή ειρωνικά σχόλια. Αυτό που χρειάζεται το παιδί σας είναι να το υποστηρίξετε, να δείξετε ότι καταλαβαίνετε τι περνάει, να το καθησυχάσετε – λέγοντάς του ότι και εσείς, όπως και πολλοί άλλοι, έχετε βρεθεί στη θέση του – χωρίς όμως να υπερβάλετε και να του περάσετε την εντύπωση ότι όλοι οι γύρω θα το πληγώσουν εκτός από την οικογένειά του. Αν είναι εύκολο, θα βοηθούσε να του προτείνετε να κάνετε κάποια πράγματα μαζί, όπως να βγείτε μία βόλτα, σινεμά, να πάτε στα μαγαζιά ή ακόμα καλύτερα μία εκδρομή. Από την άλλη πλευρά, είναι απολύτως λογικό να μην εγκρίνετε κάποια από τις σχέσεις του παιδιού σας, για παράδειγμα επειδή η έφηβη κόρη σας βγαίνει με ένα μεγαλύτερο αγόρι.

Προσέξτε, όμως. Με το να της το απαγορεύσετε – αυτό που πιθανώς πρώτα σας περνάει από το μυαλό – ή με το να την «κλείσετε» στο σπίτι δεν θα καταφέρετε τίποτε. Θυμίστε της την ηλικία της και μην της επιτρέπετε να κάνει μαζί του πράγματα που δεν θα έκανε με ένα συνομήλικό της (π.χ. να αργεί πολύ τα βράδια). Ζητήστε της να τον γνωρίσετε κρατώντας όμως αποστάσεις ώστε να μην θεωρηθεί ότι η σχέση τους σοβαρεύει πολύ, καθώς ο φίλος της θα έχει γνωρίσει τους γονείς της, δηλαδή εσάς. Υπάρχουν βέβαια και άλλες περιπτώσεις πολύ πιο ακραίες όπως για παράδειγμα η ομοφυλοφιλία που σοκάρει και απελπίζει τους περισσότερους γονείς.

Αν πράγματι το παιδί σας δείχνει έλξη για άτομα του ίδιου φύλου είναι σκόπιμο οι γονείς να πάρετε τη γνώμη ενός ειδικού, όχι για να αλλάξετε την τάση του παιδιού αλλά για να δείτε πώς θα το χειριστείτε εσείς ώστε να στηρίξετε το παιδί σας και να μην καταστρέψετε την αυτοπεποίθησή του αλλά και τη σχέση σας μαζί του. Εξάλλου, συχνά τα παιδιά στην εφηβεία ίσως νιώσουν έλξη για ένα συνομήλικο άτομο του ίδιου φύλου, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι ο έφηβος σας είναι ομοφυλόφιλος.

Μότο: Αν δεν μπορείτε να συνεννοηθείτε εύκολα με τον έφηβο ζητήστε τη βοήθεια ενός μεγάλου ξαδέρφου ή μίας νέας θείας.

Στην αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά

Είναι αναμενόμενο οι έφηβοι να αμφισβητούν τους γονείς και συχνά να διαφωνούν ή και να τους μιλούν άσχημα, κυρίως όταν θυμώσουν ή συγκρουστούν.  Αυτό συμβαίνει διστακτικά στην αρχή και πιο έντονα καθώς μεγαλώνουν. Βέβαια  αυτό δεν σημαίνει ότι οι γονείς θα πρέπει να ανεχτούν μία τέτοια συμπεριφορά. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη από όρια, τα οποία πρέπει να είναι ξεκάθαρα και  χωρίς υπερβολές σε συμπεριφορές που οι γονείς δεν θεωρούν ότι μπορούν ή πρέπει να ανεχτούν.

Εκτός όμως από τις λεκτικές επιθέσεις των εφήβων δεν είναι καθόλου απίθανο οι γονείς να αντιμετωπίσουν και τις συνεχείς μεταπτώσεις της διάθεσής τους, καθώς συχνά είναι απόμακροι, κλεισμένοι στον εαυτό τους, δεν ξέρουν τι θέλουν, δεν τους χωρά ο τόπος κλπ. Οι γονείς χρειάζεται να είναι ανεκτικοί, ανοιχτοί και διαθέσιμοι για συζητήσεις με τα παιδιά τους, να μην παίρνουν τα όσα λένε ή κάνουν τα παιδιά τους κατάκαρδα, και κυρίως να φαίνονται σταθεροί γιατί οι έφηβοι που βλέπουν τα πάντα να αλλάζουν έχουν ανάγκη τη σταθερότητα που μόνο οι γονείς τους μπορούν να τους παρέχουν.

Φυσικά οι γονείς θα πρέπει να θορυβηθούν αν παρατηρήσουν ότι τα παιδιά τους έχουν σημάδια κατάθλιψης, αυτοκτονικές ιδέες, αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές κλπ. Από την άλλη πλευρά οι έφηβοι έχουν ανάγκη από ιδιωτικότητα και χρειάζονται το δικό τους χώρο, ο οποίος μάλιστα έχει γι’ αυτούς μια ιερότητα και στον οποίο δεν ανέχονται εισβολές, όπως π.χ. από τους γονείς ή τα αδέρφια τους. Σε αυτήν την περίπτωση, οι γονείς πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι δεν μπορούν πια να ξέρουν όλα όσα συμβαίνουν στη ζωή των παιδιών τους με κάθε λεπτομέρεια. Δεν πρέπει, όμως, να αφήσουν να επιβληθεί η σιωπή σαν νόμος, ούτε να χαθούν τελείως οι οικογενειακές στιγμές και συγκεντρώσεις γιατί έτσι θα χαθεί και η επικοινωνία

Στην «εκθρόνιση» των γονιών

Όσο τα παιδιά είναι μικρά, οι γονείς, η εξουσία τους και η σημασία τους δεν αμφισβητείται. Καθώς όμως μπαίνουν στην εφηβεία οι γονείς αποκαθηλώνονται ή αμφισβητούνται και τα παιδιά δείχνουν να υπολογίζουν περισσότερο τους συνομηλίκους τους, ενώ επιδιώκουν να βρίσκονται συνεχώς μαζί τους. Έτσι, πιθανώς ντύνονται όπως οι φίλοι τους, θεωρούν ότι είναι οι σημαντικότεροι όλων, βάζουν τους γονείς στην άκρη. Οι γονείς δεν χρειάζεται  να πανικοβάλλονται, αλλά να κατανοήσουν το πώς σκέφτονται και νιώθουν τα παιδιά τους, αφήνοντάς τα να σχετίζονται με τους συνομηλίκους τους όπως είναι και το φυσιολογικό.

Προσοχή θα πρέπει να υπάρχει μόνο ως προς το γεγονός ότι μερικές φορές οι έφηβοι, θέλοντας να μοιάζουν με τους άλλους, οδηγούνται σε επικίνδυνες ή και παραβατικές συμπεριφορές, όπως λόγου χάρη τα ναρκωτικά, το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, η παράνομη οδήγηση κ.α. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι γονείς χρειάζεται να παρέμβουν, να τους  εξηγήσουν τι κάνουν λάθος, προσπαθώντας να τους βοηθήσουν να ξαναβρούν τον δρόμο που πιθανώς έχουν χάσει.