Mommy Το παιδί μου κι εγώ
Μάιος 2011 Τεύχος 190 της Νινέττας Φαφούτη
Μάθετε ποια είναι τα σημεία – κλειδιά που σας επιτρέπουν να κρίνετε τη σωστή ανάπτυξη του παιδιού σας, από τη γέννησή του μέχρι την ηλικία των πέντε ετών
Η ταχύτατη ανάπτυξη του παιδιού, κυρίως τους δεκαοχτώ πρώτους μήνες της ζωής του, φαίνεται απίστευτη στους περισσότερους γονείς. Μοιάζει μαγικό το πώς, μέσα σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, το νεογέννητο μετα- μορφώνεται σε δυναμικό παιδί που γελάει, περπατάει, μιλάει και αστειεύεται. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα τόσα πράγματα να μάθει και τόσες ικανότητες στις οποίες πρέπει να εξασκηθεί. Η περιπέτεια της κατάκτησης θα κρατήσει πολλά χρόνια, τα πέντε πρώτα, όμως, είναι τα πιο σημαντικά, γεμάτα προκλήσεις και επιτεύγματα. Παρακολουθήστε την πορεία του μικρού σας προς την ολοκλήρωση και σημειώστε τις πιο σημαντικές, μαγικές στιγμές που αποτελούν ορόσημο στην εξέλιξή του.
Β ρ ε φ ι κ ή η λ ι κ ί α
Ως βρεφική ηλικία χαρακτηρίζουμε το διάστημα από τη γέννηση έως το τέλος του 2ου έτους. Στη χρονική αυτή περίοδο, παρατηρείται ταχύτατη ανάπτυξη τόσο στο σωματικό όσο και στον ψυχοκοινωνικό τομέα.
Σωματικοκινητικός τομέας
Τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής χαρακτηρίζονται από ταχεία εξέλιξη των κινητικών λειτουργιών. Παράλληλα με την ωρίμανση του εγκεφάλου και τη μυελίνωση των νευρικών οδών, επιτυγχάνεται ο βουλητικός έλεγχος των κινήσεων, οπότε εξαφανίζονται τα νεογνικά αντανακλαστικά και επιτυγχάνεται η ομαλή κινητική εξέλιξη, δηλαδή ο έλεγχος της κεφαλής, ο συντονισμός των μυών της σπονδυλικής στήλης, η χρησιμοποίηση των άκρων, η βάδιση κλπ.
0-6 μηνών
l Το μωρό σας στηρίζει το κεφάλι του.
l Κρατάει μια κουδουνίστρα στο χέρι του.
l Σηκώνει το κεφάλι του όταν είναι ξαπλωμένο μπρούμυτα.
l Μπορεί να μεταφέρει μικρά αντικείμενα από το ένα χέρι στο άλλο, και να αφήσει ένα παιχνίδι για να πάρει άλλο.
6-12 μηνών
l Μπορεί να κάθεται μόνο του, χωρίς να το κρατάει κανείς (περίπου στους 8 μήνες).
l Μπουσουλάει.
l Τρώει χρησιμοποιώντας τα χέρια.
l Πιάνει μικρά αντικείμενα, χρησιμοποιώντας και τον αντίχειρα.
l Τοποθετεί πραγματάκια στο κουβαδάκι του και μετά τα ξαναβγάζει.
l Στέκεται με βοήθεια και μπορεί να περιφέρεται γύρω από τα έπιπλα (περίπου στους 11 με 12 μήνες).
12-18 μηνών
l Στέκεται όρθιο χωρίς βοήθεια.
l Αρχίζει να περπατάει (περίπου μεταξύ 12 με 15 μηνών).
l Χτίζει έναν πύργο από δύο ή τρία τούβλα.
l Κάνει γραμμές-μουτζούρες, προσπαθώντας να ζωγραφίσει.
l Ανεβαίνει μόνο του στην καρέκλα.
18-24 μηνών
l Πιθανότατα θα αρχίσει να τρέχει.
l Με λίγη βοήθεια θα μπορεί να ανεβοκατεβαίνει σκάλες.
l Τρέχει χωρίς πολλά πεσίματα και σκουντουφλήματα.
l Χοροπηδάει με τα δύο πόδια, ενώ είναι σε θέση να κλοτσήσει την μπάλα παίζοντας.
Γνωστικός τομέας
Σε αυτή τη φάση, ο τρόπος που λειτουργεί το παιδί δεν είναι εμπειρικός, δηλαδή οι αντιδράσεις του δεν είναι απόρροια σκέψης, αλλά περισσότερο αντανακλαστικές.
0-6 μηνών
l Κοιτάζει τα χέρια του, μαθαίνει τι είναι κίνηση και εντυπωσιάζεται από διάφορες κινήσεις, πιπιλίζει τα δάχτυλά του και χτυπά τα χέρια στη συνέχεια. Αρχίζει να καταλαβαίνει τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στις κινήσεις του και στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Κάνει κινήσεις χαράς στη θέα του μπιμπερό του ή κατά την προετοιμασία του μπάνιου του (3ο μήνα).
l Αρχίζει να είναι περίεργο με το περιβάλλον του και να παρατηρεί τα αντικείμενα από πολύ κοντά. Σας παρακολουθεί όση ώρα τριγυρίζετε μέσα στο δωμάτιο, ιδιαίτερα όταν μιλάτε (4ο μήνα).
l Γυρίζει το κεφάλι του προς την πηγή των ήχων.
6-12 μηνών
l Αρχίζει να ανταποκρίνεται όταν το φωνάζετε με το όνομά του.
l Μιμείται κάποιες κινήσεις σας.
l Αναγνωρίζει τη φωνή της μητέρας του και του μπαμπά του.
l Αντιλαμβάνεται απλές εντολές, όπως «Δώσε αυτό στον μπαμπά», «Έλα στη μαμά».
l Εκτός σπιτιού, παρατηρεί τις κινήσεις των ανθρώ- πων, των ζώων, των αυτοκινήτων, με έντονο ενδιαφέρον.
12-18 μηνών
l Ξεχωρίζει και δείχνει αντικείμενα ζωγραφισμένα στα βιβλία.
l Μπορεί να βάλει απλά σχήματα σε ένα παζλ.
l Ακολουθεί απλές εντολές, π.χ. «Βάλε τα παπούτσια σου» (18ο μήνα).
18-24 μηνών
l Υπακούει σε απλές εντολές, όπως «Όχι», «Έλα», «Φέρε».
l Χρησιμοποιεί «συμβολικά» διάφορα παιχνίδια (π.χ. τάισμα μωρού κ.ά.).
l Ζητά φαγητό και νερό, όταν τα έχει ανάγκη.
Γλωσσικός τομέας
Ξεκινά με το κλάμα του βρέφους, την παραγωγή των πρώτων ήχων, και γύρω στον πρώτο χρόνο καταφέρνει να πει τις πρώτες του λεξούλες. Το μωρό, μετά τους 12 μήνες, είναι σε θέση να καταλαβαίνει αυτά που ακούει, αλλά υστερεί να χειριστεί το ίδιο σωστά τη Γλώσσα. Η εξέλιξη του λόγου και της ομιλίας είναι πραγματικά εντυπωσιακή κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι, ενώ στην ηλικία του 1ου χρόνου τα παιδιά προφέρουν μόνο 2-3 λέξεις, στην ηλικία των 4 χρόνων το λεξιλόγιό τους περιλαμβάνει τουλάχιστον 2.000 λέξεις και η ομιλία τους είναι συντακτικά και γραμματικά σωστή. Ωστόσο, η συχνότητα των προβλη- μάτων του λόγου στα παιδιά είναι μεγάλη. Όλες οι πολυκεντρικές μελέτες που έχουν γίνει σε Ευρώπη και ΗΠΑ συγκλίνουν στο ίδιο ποσοστό, ότι δηλαδή προβλήματα λόγου και ομιλίας παρουσιάζει το 8-12% των παιδιών της προσχολικής ηλικίας. Μερικά από τα παιδιά που καθυστερούν να μιλήσουν, μπορεί αργότερα να ξεπεράσουν τις δυσκολίες τους και να εξελιχθούν κανονικά. Τα τελευταία όμως χρόνια, διαχρονικές μελέτες παρακολούθησης έχουν αποδείξει ότι σημαντικό ποσοστό από αυτά έχει αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσει αργότερα, στη σχολική ηλικία, μαθησιακές δυσκολίες και διαταραχές συμπεριφοράς. Ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται όσο μεγαλύτερη είναι η καθυστέρηση του λόγου, όταν αυτή αφορά την κατανόηση και τη δομή του λόγου και όταν διαρκεί περισσότερο χρονικό διάστημα. Γι’ αυτό και η εφη- συχαστική αντιμετώπιση από τους γονείς, π.χ. «Δεν ανησυχούμε, μεγαλώνοντας θα μιλήσει» ή «Ξέρουμε κι άλλα παιδιά που άργησαν να μιλήσουν και είναι μια χαρά τώρα», θα πρέπει να αποφεύγεται.
0-6 μηνών
l Μετά τους 2-3 μήνες, βγάζει μικρές φωνούλες, μουρμουρητά και άναρθρους ήχους.
6-12 μηνών
l Λέει «ντα» και «μα» (6ο-8ο μήνα).
l Προφέρει διπλές συλλαβές, όπως «νταντά» (8ο- 10ο μήνα).
l Χρησιμοποιεί νέα σύμφωνα και ένα είδος διαλέκτου, δηλαδή συνδυασμούς ήχων που μιμούνται την κανονική ομιλία (12ο μήνα).
12-18 μηνών
l Ίσως να λέει απλές λέξεις, όπως «γάτα», «μαμά». Συχνά λείπουν η αρχή ή το τέλος μιας λέξης.
l Περίπου στους 18 μήνες, ορισμένα παιδιά μπορούν να βάλουν δύο ή και τρεις λεξούλες μαζί, όπως «μπάλα, μπαμπά».
18-24 μηνών
l Αρχίζει να λέει «εγώ», «εσύ», «αυτό».
l Τα περισσότερα παιδιά σε αυτή την ηλικία προφέρουν τα περισσότερα σύμφωνα.
l Το λεξιλόγιό του διαθέτει 20-50 λέξεις.
l Χρησιμοποιεί δύο λέξεις στις φράσεις του.
Συναισθηματική ανάπτυξη
Το νεογέννητο είναι ένας μικρός άνθρωπος με ανάγκες διαφορετικές από αυτές των μεγάλων, οι οποίες όμως ζητούν άμεσα ικανοποίηση. Κατά τις πρώτες μέρες μετά τη γέννηση, το παιδί νιώθει χαμένο στον κόσμο των μεγάλων, μέσα στους θορύβους, μακριά
από τη ζεστασιά και την ασφάλεια του αμνιακού σάκου της μητέρας του. Το μόνο που το καθησυχάζει είναι η φροντίδα της. Το περιποιείται και καλύπτει τις ανάγκες του για τροφή, ζεστασιά, ηρεμία και τρυφερότητα. Με τη διαδικασία του θηλασμού, το νεογέννητο αποκτά την πρώτη σχέση εμπιστοσύνης με τη μητέρα του. Γύρω στην 6-8η εβδομάδα, εμφανίζεται το κοινωνικό χαμόγελο που αναπτύσσεται σταδιακά, και μέχρι το τέλος του 3ου μήνα της ζωής το βρέφος χαμογελά με μεγάλη ετοιμότητα, σχεδόν μόλις βλέπει μπροστά του κάποιο ανθρώπινο πρόσωπο. Το χαμόγελο του βρέφους είναι το μέσο για να προκαλεί, αλλά και να προσκαλεί τους ενηλίκους στη δημιουργία σχέσεων αλληλεπίδρασης μαζί του. Γύρω στον 5-6ο μήνα εμφανίζονται ο φόβος και ο θυμός. Περίπου από τον 7-8ο μήνα, έχουμε την εμφάνιση της προσκόλλησης, που περιγράφει τον ιδιαίτερα στενό αλλά και ισχυρό συναισθηματικό δεσμό που δημιουργείται μεταξύ του βρέφους και της μητέρας. Κατά την περίοδο αυτή το βρέφος, ενώ μέχρι πρότινος σκορπούσε χαμόγελα στους αγνώστους, αλλάζει, δείχνει άγχος προς τα ξένα άτομα. Όταν, δηλαδή, κάποιο άγνωστο πρόσωπο το πλησιάζει, το βρέφος δυσφορεί και ανησυχεί, ενώ ψάχνει με το βλέμμα του επίμονα να εντοπίσει τη μητέρα του και άμεσα ξεσπά σε κλάματα. Μεταξύ 7-12 μηνών, εμφανίζεται το άγχος αποχωρισμού, που είναι μια εκδήλωση στενά συνδεδεμένη με την
προσκόλληση του βρέφους στη μητέρα του. Το άγχος του αποχωρισμού, όπως και το άγχος προς τα ξένα πρόσωπα, κορυφώνεται γύρω στο 15-18ο μήνα της ζωής του παιδιού, ενώ μετά την ηλικία αυτή αρχίζουν σταδιακά να ελαττώνονται, και εξαφανίζονται γύρω στο 3ο έτος της ζωής του. Αυτό σημαίνει πως το βρέφος δεν ανέχεται να λείπετε από κοντά του, ακόμη κι αν βρίσκεστε στο διπλανό δωμάτιο, γιατί του δημιουργείται αγωνία. Ο πρώτος χρόνος της ζωής του παιδιού αποτελεί τη βάση για τη μετέπειτα ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη. Ο στενός δεσμός με τη μητέρα αποτελεί την κινητήριο δύναμη του βρέφους για να προχωρήσει. Μετά τους 18 μήνες, αυξάνεται η ανεξαρτησία του και αποκτά βασική εμπιστοσύνη για την εξερεύνηση του περιβάλλοντος.
Ν η π ι α κ ή η λ ι κ ί α
Στη διάρκεια της νηπιακής ηλικίας, επεκτείνει τις προσπάθειές του στην κατάκτηση της αυτονομίας και της αυτάρκειας, απαραίτητων στοιχείων για τη μετάβασή του στο επόμενο στάδιο. Ο ρυθμός ανάπτυξης του παιδιού είναι ακόμα γοργός. Μέρα με τη μέρα το παιδί προχωρά σε νέες κατακτήσεις και αποκτά ακόμη καλύτερη και μεγαλύτερη ισορροπία.
Σωματικοκινητικός τομέας
Η κίνηση αποτελεί αναπτυξιακή λειτουργία που εξελίσσεται αυτόματα, με βάση υπόδειγμα κινήσεων οι οποίες έχουν σχεδιαστεί παλαιότερα και έχουν απομνημονευθεί, ώστε να γίνονται ακούσια. Σημαντικό ρόλο για την οργάνωση των κινήσεων επιτελεί η αντίληψη της εικόνας του σώματος και της σχέσης του με το χώρο.
2-3 ετών
l Κολυμπάει φορώντας σωσίβιο.
l Μπορεί να σταθεί στο ένα πόδι για λίγα δευτερόλεπτα.
l Κάνει ποδήλατο, φυσικά με τρεις ρόδες.
3-4 ετών
l Ντύνεται μόνο του.
4-5 ετών
l Μπορεί να ανεβοκατεβαίνει σκάλες.
l Μπορεί να πηδάει παίζοντας σκοινάκι.
l Μαθαίνει να δένει τα κορδόνια του.
l Αντιγράφει σχήματα και γράμματα, κρατώντας σωστά το μολύβι.
l Μπορεί να χρωματίζει μέσα σε πλαίσιο.
l Τα καταφέρνει με τα κουμπιά.
Γνωστικός τομέας
Περιλαμβάνει τη σύνθετη σκέψη, την κριτική ικανότητα, την αντίληψη αφηρημένων εννοιών, την ταχύτητα αντίδρασης και απόκτησης νέων γνώσεων και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Το παιδί μετά τα 2 χρόνια κατέχει πολλές από τις τυπικές ικανότητες των ενηλίκων. Δεν είναι πλέον μωρό, και σιγά-σιγά μεταμορφώνεται σε ανεξάρτητο και αποφασιστικό άτομο.
2-3 ετών
l Του αρέσουν τα παραμύθια και τα παρακολουθεί με ευκολία.
l Μπορεί να παρακολουθήσει ένα διάλογο.
l Κάνει ερωτήσεις.
l Αναφέρει τις ανάγκες του για τουαλέτα την κατάλληλη στιγμή.
l Δεν έχει ακόμη αίσθηση των απλών κινδύνων.
3-4 ετών
l Αρχίζει να ανεξαρτητοποιείται από εσάς και να επικοινωνεί με άλλους ενηλίκους.
l Αναγνωρίζει το όνομά του γραμμένο.
l Αποκτά την ικανότητα να καταλαβαίνει πιο καθαρά τις χρονικές περιόδους (ώρες, ημέρες, εβδομάδες, σήμερα, αύριο, χθες).
4-5 ετών
l Ίσως αρχίσει να διαβάζει μερικές απλές λεξούλες και να μετράει μέχρι το 10 ή το 20.
Γλωσσικός τομέας
Η λειτουργία του λόγου διακρίνεται σε 3 βασικούς τομείς: 1) Την κατανόηση του λόγου, δηλαδή πόσο σωστά αντιλαμβάνεται το παιδί αυτό που ακούει.
2) Την έκφραση του λόγου, δηλαδή πόσο σωστά το ίδιο χρησιμοποιεί το λόγο.
3) Την άρθρωση του λόγου, δηλαδή πόσο σωστά προφέρει τις λέξεις που χρησιμοποιεί.
2-3 ετών
l Απαντάει σε ερωτήσεις.
l Κάνει απλές προτάσεις.
3-4 ετών
l Απαντάει σε όλα τα είδη ερωτήσεων.
l Γίνεται κατανοητό και από ανθρώπους που δεν γνωρίζει.
4-5 ετών
l Η ομιλία του πλησιάζει περισσότερο σε αυτή των ενηλίκων όσον αφορά τη γραμματική και το συντακτικό.
l Διηγείται τις εμπειρίες του.
l Ίσως έχει πρόβλημα με το «θ», το «σ» και το «ρ».
ο πρώτος χρόνος της ζωής του παιδιού αποτελεί τη βάση για τη μετέπειτα ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη. ο στενός δεσμός με
τη μητέρα αποτελεί την κινητήριο δύναμη για να προχωρήσει.
ΣυναιΣθηματικη αναπτυξη
Το νήπιο από τη μία έχει ανάγκη το σταθερό δεσμό με τη μητέρα του, που του δίνει ασφάλεια, και από την άλλη νιώθει έντονα την ανάγκη να ανεξαρτητοποιηθεί και να αυτενεργήσει. Κάθε άτομο που προσπαθεί να μπει εμπόδιο στο δρόμο του μικρού εξερευνητή γίνεται εχθρός του. Οι γονείς προσπαθούν να του μάθουν την ύπαρξη των ορίων και των κανόνων. Το νήπιο αντιδρά με αρνητισμό στους γονείς και δοκιμάζει τα όριά τους λέγοντας τις περισσότερες φορές «Όχι». Αυτό το καλόβολο παιδάκι μετατρέπεται σε μικρό επαναστάτη που φωνάζει, έχει ξεσπάσματα θυμού και κλαίει για ασήμαντους κατ’ εμάς λόγους. Μαθαίνοντας τις συνήθειες τουαλέτας, τα νήπια αρχίζουν να ανακαλύπτουν τις διαφορές των δύο φύλων και δείχνουν περιέργεια για τα γεννητικά όργανα, τόσο τα δικά τους όσο και του άλλου φύλου. Εξάλλου, προς το τέλος της νηπιακής ηλικίας, εμφανίζεται η ερώτηση «Πώς γεννιέται το παιδί;». Σταδιακά αποκτά την αντίληψη της έννοιας και της σταθερότητας του φύλου, καθώς και την ανάπτυξη του ρόλου της ταυτότητας του φύλου. Αρχίζει να μιμείται συμπεριφορές του φύλου του. Από τα 3 χρόνια, μια σημαντική αλλαγή, που αποτελεί ορόσημο για την ανά-πτυξη του παιδιού, είναι η απομάκρυνση από το στενό και προστατευμένο οικογενειακό περιβάλλον και η είσοδος του στον παιδικό σταθμό. Εκεί ξεκινούν οι πρώτες φιλίες, οι οποίες του δίνουν χαρά και αποτελούν ευκαιρίες να δοκιμάσει τις ικανότητές του.
Ελέγξτε το βάρος και το ύψος
Ύψος – Αγόρια Ελάχιστο Φυσιολογικό Μέγιστο
3 μηνών 54cm 58cm 65cm
6 μηνών 61cm 65,5cm 73cm
12 μηνών 71,5cm 76,5cm 83,5cm
18 μηνών 78cm 83,5cm 91cm
24 μηνών 82,5cm 88,5cm 97cm
3 ετών 90cm 96cm 105cm
4 ετών 96cm 104cm 112cm
5 ετών 103cm 110cm 119cm
Βάρος – Αγόρια Ελάχιστο Φυσιολογικό Μέγιστο
3 μηνών 4,5kg 5,5kg 7,5kg
6 μηνών 5,8kg 7,5kg 9,5kg
12 μηνών 8,2kg 10kg 12kg
18 μηνών 9,5kg 11,6kg 14kg
24 μηνών 10,7kg 12,8kg 15,5kg
3 ετών 12kg 15kg 19kg
4 ετών 13kg 17kg 23kg
5 ετών 15kg 19kg 28kg
Ύψος – Κορίτσια Ελάχιστο Φυσιολογικό Μέγιστο
3 μηνών 52,5cm 57,5cm 63cm
6 μηνών 59cm 64,5cm 70cm
12 μηνών 69,5cm 74,5cm 81cm
18 μηνών 76cm 81cm 89,5cm
24 μηνών 80,5cm 86,5cm 95,5cm
3 ετών 88cm 95cm 104cm
4 ετών 95cm 103cm 111cm
5 ετών 102cm 110cm 117cm
Βάρος – Κορίτσια Ελάχιστο Φυσιολογικό Μέγιστο
3 μηνών 4kg 5kg 7kg
6 μηνών 5,8kg 6,7kg 8,9kg
12 μηνών 7,5kg 9kg 11,6kg
18 μηνών 8,7kg 10,7kg 13,6kg
24 μηνών 9,7kg 11,9kg 15,7kg
3 ετών 11kg 13,5kg 18,5kg
4 ετών 12,5kg 16kg 23kg
5 ετών 14,5kg 19kg 28kg
Σημέιωση:
Οι ηλικίες και τα στάδια που αναφέρονται είναι ενδεικτικά, γι’ αυτό μην ανησυχήσετε αν το παιδί σας φτάσει σε κάποιο αργότερα
από την ηλικία που αναφέρεται. Μιλήστε με τον παιδίατρό σας, αλλά να θυμάστε ότι η κλίμακα των φυσιολογικών βημάτων ανά- πτυξης είναι πολύ ευρεία.
Με τη συνεργασία της Λωρέττας Θωμαίδου (ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ)
Και της Αλεξάνδρας Καππάτου (ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ – ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΟΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ).