Πώς διαμορφώνεται η ταυτότητα
Η εδραίωση της ταυτότητας και η εκτίμηση που τρέφει ο έφηβος για τον εαυτό του αποτελούν τη βασικότερη διανοητική και συναισθηματική διαδικασία στην εφηβεία. Η συγκεκριμένη διαδικασία αρχίζει ουσιαστικά στα χρόνια του δημοτικού, συνεχίζεται και συμπληρώνεται γύρω στα δεκαοκτώ με είκοσι χρόνια. Εντούτοις, η ταυτότητα δεν σταματά να αναδιαμορφώνεται μέχρι το τέλος της ζωής του ατόμου. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας ωστόσο επιτελείται η βασική διεργασία, που θα παίξει ρόλο και στις επόμενες δεκαετίες της ζωής.
Η διαμόρφωση της ταυτότητας και η αναγνώρισή της τόσο από τον ίδιο τον έφηβο όσο και από τους άλλους συν- θέτουν ένα μαγικό παιχνίδι στην εφηβεία. Ο έφηβος προσπαθεί να ανακαλύψει τι του αρέσει, τι επιθυμεί, τόσο συναισθηματικά όσο και επαγγελματικά, δηλαδή τι περιμένει από τη ζωή. Θέλει να βρει την κατεύθυνση, να αποκτήσει σκοπό αλλά και νόημα στη ζωή (Erikson). Όλα αυτά έχουν ως φυσικό επακόλουθο πολλοί έφηβοι να δείχνουν αστά- θεια και να πειραματίζονται σε διάφορους τομείς. Aυτό δεν αφορά μόνον ό,τι «δείχνουν» αλλά και ό,τι αισθάνονται. Η κυκλοθυμία και η αστάθειά τους είναι φυσική συνέπεια της αναζήτησής τους.
H περίφημη «ταυτότητα» συνίσταται στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο έφηβος τον εαυτό του, στα χαρακτη- ριστικά που του αποδίδει τούτη τη στιγμή είτε προβλέπει ως πιθανά ή δυνατά για το άμεσο ή απώτερο μέλλον, καθώς και στην εκτίμηση που τρέφει ο ίδιος για τον εαυτό του. Επηρεάζεται σημαντικά από διάφορες επιμέρους παραμέτρους, όπως λ.χ. την εξωτερική του εμφάνιση ή την καλή επίδοσή του σε ένα άθλημα κ.λπ.
Το ταξίδι προς την ταυτότητα
Σε κάποιες περιπτώσεις, ο έφηβος αποδέχεται με συνοπτικές διαδικασίες και χωρίς σοβαρές αμφισβητήσεις την ταυτότητά του, υιοθετώντας το πρότυπο της οικογένειάς του. Ύστερα από σύντομη αναζήτηση, το παιδί κατασταλάζει στα «θέλω» του, δεν παρουσιάζει άγχος και μπορεί να επιλέξει εύκολα και επαγγελματικό προσανατολισμό.
Κάποιες άλλες φορές ο έφηβος δυσκολεύεται να διαμορφώσει την προσωπική του ταυτότητα, μια και δεν έχει να αμφισβητήσει κάτι ισχυρό, π.χ. ενδεχομένως η οικογένειά του να μη διαθέτει συνοχή και να αντιμετωπίζει πολλά προβλή- ματα. Αυτό του προκαλεί σύγχυση, καθώς δεν έχει κίνητρο για να επιτύχει στόχους στη ζωή του, πασχίζει να δημιουργή- σει σχέσεις, νιώθει απομονωμένος κ.λπ.
Τα παιδιά αυτά συχνά παραιτούνται και καταφεύγουν στη χρήση ναρκωτικών ουσιών ή σε καταχρήσεις (π.χ. αλκοόλ), για να αποφύγουν να αναλάβουν ευθύνες.
Τέλος, κάποια άλλα παιδιά, αφού έχουν περάσει έντονες κρίσεις και συγκρούσεις, κάποια στιγμή παύουν να αισθά- νονται έντονη αντίθεση προς τους γονείς τους, δεν απομονώνονται και δεν νιώθουν απόρριψη.
Αναλαμβάνουν μέσα τους δεσμεύσεις και αποκτούν στόχους, τους οποίους υπο- στηρίζουν. Έχουν κατακτήσει πλέον σημαντικό αυτοέλεγχο και αυτονομία και έχουν αναπτύξει έναν εσωτερικό πυρήνα αυτοπροσδιορισμού.
Ο ρόλος των γονιών είναι εξαιρετικά σπουδαίος σε αυτήν τη διαδρομή. Η διασφάλιση καλής επικοινωνίας με το έφηβο, η αποδοχή του, ο σεβασμός, η χωρίς προϋποθέσεις αγάπη τους και η στήριξη στο παιδί τους θα είναι σύμμαχοι σε αυτή την περίπλοκη αλλά συναρπαστική διαδικασία της διαμόρφωσης της ταυτότητας του εφήβου τους. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνούν ότι και στην εφηβεία πρέπει να υπάρχει χώρος και πρόβλεψη για όρια, με βασικό σκοπό την ασφά- λεια του παιδιού.
Τα στάδια απόκτησης της ταυτότητας συνοπτικά
Κατά τη διάρκεια της εφηβείας πάντως, η ταυτότητα εξελίσσεται κατά κύριο λόγο ως εξής:
11-14 ετών
Ο έφηβος ξεκινά να έχει την επιθυμία να ορίσει τον εαυτό του με τρόπους που ξεπερνούν τον ρόλο του στα στενά όρια της οικογένειάς του.
Ενισχύεται η συνείδηση που έχει για τον εαυτό του ως μέλος μιας ομάδας.
Γίνεται πιο ευέλικτος ως προς τον τρόπο με τον οποίο πα- ρουσιάζει τον εαυτό του σε διάφορες συνθήκες.
Ιεραρχεί τις προσωπικές του αξίες και αποφάσεις ώστε να συμφωνούν προς τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τον εαυτό του.
Γίνεται πιο ευαίσθητος στη γνώμη που έχουν οι άλλοι γι’ αυτόν, ειδικά οι συνομήλικοί του.
14-18 ετών
Αρχίζει να φαντάζεται τον ρόλο του στον κανονικό κόσμο, ξεφεύγοντας από τον μικρόκοσμο (σπίτι, σχολείο) στον οποίο έχει συνηθίσει έως τώρα.
Εξερευνά διάφορες εναλλακτικές ως προς την ταυτότητα που θέλει να έχει.
Προσπαθεί να βρει τη θέση του σε ευρύτερες κοινωνικές ομάδες, π.χ. βάσει του φύλου του, των «πιστεύω» του κ.λπ. ñ Αποκτά γνώμη πάνω σε κοινωνικά ή ηθικά ζητήματα.
Προσπαθεί ακόμα πιο έντονα να εδραιώσει τον εαυτό του, όπως τον βλέπει ο ίδιος, σε διάφορες συνθήκες, κοινωνικές ομάδες κ.λπ.
Το σώμα του γίνεται ο κόσμος του
Πολλοί γονείς αναφέρουν ότι το παιδί τους έχει αλλάξει πολύ μέσα σε σύντομο διάστημα, με αποτέλεσμα μερικές φορές να δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν στον έφηβο που έχουν τώρα μπροστά τους το παιδί που έχουν μεγαλώσει.
Για κάθε ανθρώπινο ον, το σώμα αναπαριστά τη ζωή. Το να μην έχει λοιπόν κανείς αρμονική σχέση με αυτό είναι πραγματικά δύσκολο. Η περίοδος της ήβης σημαδεύει την αρχή μιας νέας ψυχικής αναπαράστασης του σώματος, που θα είναι όπως του ενηλίκου.
O έφηβος βιώνει ένα αίσθημα παράξενο για το σώμα του. Οι στερεότυπες εικόνες που επι- βάλλονται από τα MME και είναι διάχυτες παντού γύρω του αποκτούν πολύ μεγάλη αξία, επηρεάζουν την εκτίμηση που διαμορφώνει για την εξωτερική του εμφάνιση και καθορίζουν τις σχέσεις του με το περιβάλλον του.
Απόσπασμα από το βιβλίο μου “Εμπιστευτείτε τους Εφήβους Εμπιστευτείτε τη ΖΩΗ”