Της Αλεξίας Σβώλου
Bullying
Αιώνιος εφιάλτης σε ένα πεντάλεπτο διάλειμμα
«Πίσω από τις ακραίες συμπεριφορές εκφοβισμού στο σχολείο «κρύβεται» μια οικογένεια με σοβαρά προβλήματα ή γονείς υπερπροστατευτικοί, αυταρχικοί, ή που έχουν υπερβολικές προσδοκίες από το παιδί τους και το πιέζουν πολύ».
Αλεξάνδρα Καππάτου, ψυχολόγος, παιδοψυχολόγος και συγγραφέας
«Νέες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι τα παιδιά που παίζουν ατελείωτες ώρες διαδικτυακά παιχνίδια, τα οποία ως γνωστόν εμπεριέχουν πολλή βία, αναπτύσσουν επιθετική συμπεριφορά».
Γιώργος Κορμάς υπεύθυνος της Γραμμής Βοήθειας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου και εκπρόσωπος του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου
Οκτώ στα δέκα περιστατικά bullying συμβαίνουν στην αυλή του σχολείου και μάλιστα στα τελευταία πέντε λεπτά του διαλείμματος, γιατί εκείνη την ώρα τα παιδιά έχουν βαρεθεί και προσφεύγουν στο να βασανίζουν τους άλλους μαθητές. Όταν η ζωή αντιγράφει την τέχνη ο εφιάλτης δεν συμβαίνει στον δρόμο με τις λεύκες αλλά στα σχολικά προαύλια, ενίοτε και στις σχολικές τουαλέτες, όπως ισχύει για το πρόσφατο δίχως προηγούμενο περιστατικό bullying στη Θεσσαλονίκη που προκάλεσε φρίκη στο πανελλήνιο και οδήγησε σε Εισαγγελική παρέμβαση στο ολοήμερο σχολείο της μικρής μαθήτριας που υποβλήθηκε σε απίστευτο κι επικίνδυνο εξευτελισμό.
Σχολικός εκφοβισμός υπήρχε και θα υπάρχει. Ανέκαθεν υπήρχαν νταήδες που κάνουν την ζωή δύσκολη στους μικρότερους ή τους πιο αδύναμους, αλλά τις τελευταίες μέρες γίναμε πανελλαδικά μάρτυρες ακραίων περιστατικών, που προβληματίζουν τους ειδικούς και τρομάζουν τους γονείς. Από τη μία, η σοκαριστική ιστορία της μαθήτριας που έχασε σε κάποιο «παιχνίδι» -μια αρρωστημένη εκδοχή των Challenge του Facebook- και η ποινή της ήταν να γλύψει τις τουαλέτες!
Κι από την άλλη, η πρόσφατη ανάρτηση με ερασιτεχνικό video στα social media μιας περσινής ιστορίας απερίγραπτου και ανεπίτρεπτου βίαιου ξεσπάσματος ενός μαθητή ΕΠΑΛ της συμπρωτεύουσας σε καθηγήτρια του (που οδήγησε στο να πάρει αποβολή), κάνουν κάθε νοήμονα πολίτη να αναρωτιέται πού βαδίζουμε σαν κοινωνία. Το σχολείο οφείλει να είναι για κάθε παιδί ένα «λιμάνι», εκεί όπου νιώθει ασφάλεια, εκεί όπου νιώθει πως ανήκει και ταυτόχρονα ένα ορμητήριο, μια αφετηρία για το συναρπαστικό ταξίδι της γνώσης, όπως επισημαίνει η ψυχολόγος εκπαίδευσης Μάνια Ζηρίδη.
Μέσα όμως από αυτά τα περιστατικά-και τόσα άλλα που δεν φτάνουν στο Δελτίο ειδήσεων-η κοινότητα του σχολείου μοιάζει με μια χύτρα που βράζει-από συσσωρευμένη οργή, βία, διάθεση εξευτελισμού και άγνοια κάθε κινδύνου, σε ένα τοξικό κοκτέιλ που θυμίζει τα θρυλικά καρέ της ρώσικης ρουλέτας στην ταινία «Ελαφοκυνηγός». Μια κοινωνία που αναπαράγει τη βία στον δρόμο, στην τηλεόραση, στα videogames, στα γήπεδα, στα νησιά των hot spots με ξεσπάσματα μίσους και ρατσισμού μοιραία διαποτίζει με τις ίδιες «αξίες» τα σχολεία. Όπως δείχνουν οι έρευνες, ένας στους τέσσερεις εφήβους έχει υποστεί σχολικό εκφοβισμό με τα παιδιά που είναι «διαφορετικά» σε χρώμα δέρματος, θρησκεία, σωματότυπο και τα πιο συνεσταλμένα να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο να γίνουν θύματα.
Την ίδια στιγμή τα ευρήματα δείχνουν πως το 80% των περιστατικών bullying συμβαίνει λίγο πριν τελειώσει το διάλλειμα, από παιδιά που…βαριούνται και ψάχνουν νέους τρόπους ψυχαγωγίας. Αν όμως οι πολιτικοί λένε πως «οι ακραίες καταστάσεις απαιτούν την λήψη ακραίων μέτρων», αυτό δεν ισχύει στην εκπαίδευση, ούτε στον τρόπο που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας.
Όπως εξηγεί στη «ΜΠΑΜ», ο γιατρός Γιώργος Κορμάς, υπεύθυνος της Γραμμής Βοήθειας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου και εκπρόσωπος του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου: «Αυτά που γίνονται στα σχολεία δεν είναι σχολικό πρόβλημα, αποτελούν μείζον κοινωνικό ζήτημα, γιατί τα σχολεία είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας μας. Όσα προγράμματα πρόληψης αυτών των φαινομένων και να γίνουν στο σχολείο, δεν πρόκειται να πετύχουν κάτι, αν δεν αλλάξουμε εμείς. Για την αντιμετώπιση και κυρίως την πρόληψη των ακραίων περιστατικών bullying και κάθε περιστατικού bullying χρειάζονται τρία πράγματα: Να καταδικάσουμε κάθε φαινόμενο βίας, στην καθημερινότητα, στην οικογένεια, στο γήπεδο, στο σχολείο, απέναντι στα ζώα, παντού, συμπεριλαμβανομένης της ενδο-οικογενειακής βίας, κάθε μορφής.
Επίσης, να διδάξουμε τον σεβασμό στην διαφορετικότητα στα παιδιά και να επαναφέρουμε την έννοια της αλληλεγγύης, κάνοντάς την πράξη. Έχει χαθεί κάθε έννοια αλληλεγγύης στην ελληνική κοινωνία και αυτό είναι επικίνδυνο. Εδώ είναι πολύ σημαντικό να ταρακουνήσουμε τους «παρατηρητές» των πράξεων βίας. Σε ένα σχολείο, σε μια τάξη υπάρχουν δύο-τρία παιδιά που εκφοβίζουν κάποιον ή κάποιους συμμαθητές και άλλοι 15-20 τουλάχιστον μαθητές που γίνονται μάρτυρες των περιστατικών και κάθονται άπραγοι. Αυτή η ανοχή στην βία, δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για να γίνονται τέτοια περιστατικά.» Και ο ειδικός συνεχίζει: «Η βία, ας μη γελιόμαστε υπάρχει παντού. Στην καθημερινότητα, στην τηλεόραση, στο σινεμά, στα βιντεοπαιχνίδια, στα διαδικτυακά παιχνίδια.
Όλες οι νέες έρευνες επιβεβαιώνουν πως τα παιδιά και οι έφηβοι που παίζουν ατελείωτες ώρες τέτοια παιχνίδια με πολλή βία μέσα τους, αναπτύσσουν επιθετική συμπεριφορά. Αυτοί είναι οι έφηβοι που θα πάνε στο γήπεδο και θα πλακωθούν και μετέπειτα γίνονται οι άνθρωποι που θα δουν ένα φρικτό έγκλημα στις ειδήσεις και δεν θα τους επηρεάσει καθόλου. Η αναπαραγωγή της βίας απευαισθητοποιεί την κοινωνία. Όμως για να γίνει κάποιος βίαιος, δεν αρκεί να παίζει βιντεοπαιχνίδια. Πρέπει να λείπει και ο υγιής ιστός της οικογένειας, της κοινωνίας που βοηθάει το παιδί να καταλάβει τι είναι ηθικά σωστό και τι είναι λάθος.
Θυμάστε τις πρώτες live εκτελέσεις ανθρώπων από τζιχαντιστές στις τηλεοράσεις; Είχαμε σοκαριστεί όλοι, τώρα ούτε που μας επηρεάζουν. Θυμάστε το πρώτο μωρό προσφυγόπουλο που πνίγηκε και ξεβράστηκε το κορμάκι του σε ακτή ελληνικού νησιού; Όλοι κλάψαμε, ανατριχιάσαμε. Τώρα πια οι εικόνες αυτές δεν μας επηρεάζουν, έγιναν καθημερινότητα. Χάσαμε την ευαισθησία μας, χάσαμε την αίσθηση της αλληλεγγύης. Πρέπει να τα ξαναβρούμε για να γίνουμε Άνθρωποι».
Από τη μεριά της η ψυχολόγος, παιδοψυχολόγος και συγγραφέας Αλεξάνδρα Καππάτου υπογραμμίζει: « Μετά το 2008, που τότε ολόκληρη η Ελλάδα συγκλονίστηκε από την υπόθεση του Άλεξ, (δηλαδή μιας δολοφονίας παιδιού από παιδιά), γινόμαστε μάρτυρες πολλών περιστατικών εκφοβισμού και μάλιστα ακραίων περιστατικών εκφοβισμού από παιδιά συχνά ηλικίας δημοτικού! Αρκετές φορές το σχολείο δεν θέλει να ξέρει τι γίνεται στις τάξεις του. Θα πρέπει να στελεχωθούν τα σχολεία με ψυχολόγους σε σταθερή βάση κι όχι μόνο στο πλαίσιο κάποιων προγραμμάτων για να μπορέσουμε να «επενδύσουμε» στην πρόληψη τέτοιων περιστατικών.
Αλλιώς θα δρούμε μόνο «πυροσβεστικά». Η αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων χρειάζεται άμεση λήψη δράσης- όχι να κουκουλώνουμε τα πράγματα-και φυσικά να έχει συνέπειες ο «δράστης», ενώ το «θύμα» πρέπει να νιώσει πως χαίρει της προστασίας, της εκτίμησης, της αγάπης, της στήριξης από την κοινότητα (σχολική κι εξωσχολική).
Είναι πολύ σημαντικό να μαθαίνουμε στα παιδιά μας ότι για ό,τι κάνουν, υπάρχουν συνέπειες. Όμως όσο επιβεβλημένο είναι να υπάρχει συνέπεια (δηλαδή «τιμωρία»), άλλο τόσο σημαντικό είναι να μην γίνεται ο δράστης ο «αποδιοπομπαίος τράγος» ενός ολόκληρου συστήματος, που αδυνατεί να αντιμετωπίσει σωστά αυτού του είδους τα περιστατικά. Αν κάνουμε τον θύτη αποδιοπομπαίο τράγο, τον απομονώνουμε και με την απομόνωση δεν κερδίζουμε κάτι, αντίθετα επιδεινώνουμε την σύγχυση, το άγχος, τον θυμό του.
Ήδη τα άτομα αυτά βιώνουν μεγάλη απομόνωση και αποκλεισμό.
Ενίοτε μπορεί να υποφέρουν από κατάθλιψη και αυτή να τους ωθεί σε τέτοιες πράξεις».
Στο πολύ καίριο ερώτημα τι μπορεί να σπρώξει ένα παιδί σε τέτοιες συμπεριφορές, η κ. Καππάτου λέει πως απάντηση δεν είναι απλή ούτε μονοδιάστατη. Κι εξηγεί: «Μπορεί πίσω του να κρύβεται μια οικογένεια με θέματα (κακοποίηση, ενδο-οικογενειακή βία, ξεσπάσματα οργής, κατάχρηση αλκοόλ, παραμέληση, χρήση άλλων ουσιών, ανεργία, οικονομικά προβλήματα κτλ) ή να φταίει ότι οι γονείς είναι υπερπροστατευτικοί ή αυταρχικοί ή να φέρονται οι ίδιοι άσχημα, ή να έχουν υπερβολικές προσδοκίες από τα παιδιά τους και τα πιέζουν πολύ.
Η λύση δεν βρίσκεται μόνο στο σχολείο, αφορά και την οικογένεια. Πρέπει να υπάρξει συνεργασία του εκπαιδευτικού προσωπικού και των γονέων για τον περιορισμό αυτών των φαινομένων. Πρέπει να ξαναβρούμε την ευαισθησία μας και να διδάξουμε στα παιδιά τον σεβασμό. Σε κάθε περιστατικό bullying ρόλο «κλειδί» έχουν οι παρατηρητές που γίνονται μάρτυρες της κακοποίησης, του εκφοβισμού και συνήθως δεν κάνουν τίποτα. Δεν πρέπει να εμφανιζόμαστε αναίσθητοι ή αδιάφοροι μπροστά σε τέτοια περιστατικά.
Πράξεις βίας, άμεσες κι έμμεσες δεν έχουν θέση στο σχολείο, δεν έχουν θέση στην κοινωνία. Θα αντιμετωπίσουμε λοιπόν το πρόβλημα με ευαισθησία, με συνεργασία σχολείου και γονέων, με κατανόηση, θέτοντας συνέπειες, αλλά όχι επιβάλλοντας ακραίες τιμωρίες στις ακραίες συμπεριφορές. Εντέλει, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τη σοφή φράση του Albert Einstein, πως «ο κόσμος είναι ένα επικίνδυνο μέρος για να ζεις, όχι εξαιτίας αυτών που κάνουν το κακό αλλά εξαιτίας εκείνων που βλέπουν και δεν κάνουν κάτι» καταλήγει η ειδικός.
Η απραξία, η αδιαφορία, η αναισθησία, η σιωπή (που δεν είναι πάντοτε χρυσός, όπως λέει η γνωστή παρομοία), όλα αυτά μαζί μπορούν να εξελιχθούν στη «ρίζα του κακού».
