Από την Αλεξάνδρα Καππάτου, Ψυχολόγο – Παιδοψυχολόγο

Υπάρχουν περιπτώσεις που το άγχος κυριεύει τον έφηβο, κυριαρχεί στη ζωή του με τη μορφή διάφορων ενοχλητικών ή και δυσβάστακτων πολλές φορές συμπτωμάτων, τα οποία αδυνατεί να ελέγξει, με συνέπεια να επηρεάζεται αρνητικά η καθημερινότητά του. Σε αυτές τις περιπτώσεις παρουσιάζει κάποια μορφή αγχώδους διαταραχής, με κύρια χαρακτηριστικά τον υπερβολικό φόβο και το άγχος και με συνέπεια το άτομο να εμφανίζει διαταραχές στη συμπεριφορά.

Ο φόβος είναι η συναισθηματική αντίδραση σε έναν πραγματικό ή φανταστικό κίνδυνο ή απειλή και το άγχος ένα δυσφορικό συναίσθημα για μια επικείμενη απειλή. Κυριότερες αγχώδεις διαταραχές που παρουσιάζονται στα παιδιά και στους εφήβους (σύμφωνα με το «διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών» DSM 5) είναι:

• Η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή: χαρακτηρίζεται από επίμονη, υπερβολική και μη ρεαλιστική ανησυχία, την οποία ο έφηβος δεν μπορεί να ελέγξει ή να σταματήσει, σχετικά με τις καθημερινές του δραστηριότητες, όπως για το σχολείο, τον αθλητισμό, τη συνέπεια στην ώρα του κ.ά., ή για άλλες καταστάσεις, ακόμα και για τις φυσικές καταστροφές. Ο έφηβος αισθάνεται ένταση, ανησυχία, επηρεάζεται ο ύπνος του, γίνεται ευερέθιστος και συχνά περιμένει το χειρότερο παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει εμφανής λόγος. Η διαταραχή μπορεί να ξεκινήσει από την παιδική ηλικία.

• Διαταραχή πανικού: χαρακτηρίζεται από συχνές και απροσδόκητες επιθέσεις πανικού. Ως κρίση πανικού ορίζεται η απότομη εμφάνιση έντονου φόβου ή δυσφορίας που κορυφώνεται σε λίγα λεπτά και κατά τη διάρκεια της οποίας το άτομο παρουσιάζει αρκετά συμπτώματα όπως ταχυκαρδία, εφίδρωση, τρέμουλο ή ρίγη, ζαλάδα κ.ά. Ο έφηβος βιώνει, απροειδοποίητα, έντονα κύματα φόβου χωρίς συγκεκριμένο λόγο και διακατέχεται από συνεχή ανησυχία μήπως του παρουσιαστούν ξανά τα συμπτώματα.

• Αγοραφοβία: χαρακτηρίζεται από φόβο ή άγχος σχετικά με δύο ή περισσότερες καταστάσεις όπως 3 να χρησιμοποιήσει τα μέσα μεταφοράς (λεωφορεία, τρένα, πλοία, αεροπλάνα) 3 να βρίσκεται σε ανοικτούς χώρους (γέφυρες, αγορές κ.ά.) 3 να βρίσκεται σε κλειστούς χώρους (καταστήματα, κινηματογράφους, θέατρα) 3 να μένει στη σειρά ή να βρίσκεται με πλήθος 3 να είναι εκτός σπιτιού μόνος.

Το άτομο φοβάται ή αποφεύγει να εκτίθεται σε αυτές τις καταστάσεις γιατί σχεδόν πάντα του προκαλούν φόβο ή άγχος. Περίπου το 1,7% των εφήβων και των νέων παρουσιάζουν αγοραφοβία. Οι γυναίκες είναι δύο φορές περισσότερες από τους άνδρες.

• Διαταραχή άγχους αποχωρισμού: Πολλά παιδιά βιώνουν άγχος αποχωρισμού από τους γονείς μεταξύ 18 μηνών και 3 χρόνων όταν ο γονιός απομακρύνεται από το οπτικό τους πεδίο. Σταδιακά υποχωρεί. Όμως υπάρχουν παιδιά που σε πολύ μεγαλύτερες ηλικίες παρουσιάζουν έντονη αγωνία, ανησυχία, ανασφάλεια και μια αόριστη αίσθηση ότι κάτι κακό θα συμβεί ή ότι θα χαθούν όταν δεν είναι με τους γονείς τους κ.λπ. Η διαταραχή προκαλεί σημαντική οδύνη και επηρεάζει σε αξιοσημείωτο βαθμό τον κοινωνικό, εκπαιδευτικό, επαγγελματικό ή άλλο τομέα της λειτουργίας. Πρέπει να διαρκεί για μια περίοδο τουλάχιστον 4 εβδομάδων στα παιδιά και τους εφήβους κάτω των 18 ετών.

• Κοινωνική αγχώδης διαταραχή: Ο έφηβος είναι εξαιρετικά ανήσυχος, αγχωμένος και φοβισμένος σχετικά με μία ή περισσότερες κοινωνικές καταστάσεις που αφορούν την πιθανότητα αλληλεπίδρασης με άλλους ανθρώπους. Αυτός ο φόβος συνοδεύεται συνήθως από σωματικά συμπτώματα όπως εφίδρωση, κοκκίνισμα, ταχυκαρδία, δύσπνοια ή μυϊ€κή ένταση. Οι έφηβοι αποφεύγουν συνήθως τα μέρη που φοβούνται.

• Εκλεκτική αλαλία: Είναι η άρνηση του παιδιού να μιλήσει ή να διαβάσει με δυνατή φωνή ή να τραγουδήσει σε περιπτώσεις όπου είναι υποχρεωμένο να το κάνει, όπως στο σχολείο ή για να κάνει φίλους. Το παιδί μπορεί να στέκεται ακίνητο και ανέκφραστο ή να γυρίσει αλλού το κεφάλι, να αποφεύγει τη βλεμματική επαφή κ.λπ. Ωστόσο σε άλλες συνθήκες, όπως δηλαδή στο οικείο περιβάλλον του σπιτιού του, μιλά πολύ καλά. Η μέση ηλικία διάγνωσης είναι από τα 4-8 χρόνια.

• Ειδικές φοβίες: Είναι ο έντονος και παράλογος φόβος για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή μια κατάσταση όπως το αεροπλάνο, τα ύψη, τα ζώα, το αίμα, η ένεση κ.ά.