Συμπτώματα υπερκινητικότητας – Παρορμητικότητας
Σύμφωνα με το εγχειρίδιο διαγνωστικών κριτηρίων της Αμρικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας του DSM-V για να θεωρηθεί ότι ένα παιδί έχει πρόβλημα υπερκινητικότητας, πρέπει να παρουσιάζει έξι από τα παρακάτω συμπτώματα, τουλάχιστον για διάστημα 6 μηνών, σε βαθμό που δεν συμβαδίζει με το επίπεδο της ανάπτυξής του.
• Κουνάει τα χέρια ή τα πόδια ή στριφογυρίζει διαρκώς στην καρέκλα του.
• Δυσκολεύεται να παραμείνει καθιστό όταν του το ζητάμε.
• Αφαιρείται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.
• Σηκώνεται συχνά στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις, ενώ θα πρέπει να είναι καθιστό.
• Τρέχει ή σκαρφαλώνει συχνά σε συνθήκες που δεν αρμόζει η συγκεκριμένη συμπεριφορά.
• Συχνά έχει δυσκολία να παραμείνει ήρεμο σε παιχνίδια ή σε δραστηριότητες κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου του.
• Είναι συχνά στην «πρίζα» ή αντιδρά σαν να κάθεται σε καρφιά.
• Μιλά συνεχώς.
• Απαντά προτού ολοκληρωθεί μια ερώτηση.
• Δυσκολεύεται συχνά να περιμένει τη σειρά του.
• Διακόπτει συχνά ή επιβάλλει την παρουσία του, π.χ., παρεμβαίνοντας στις συζητήσεις των μεγάλων ή διακόπτοντας το παιχνίδι άλλων παιδιών.
• Είναι ανυπόμονο.
• Δρα χωρίς να σκεφτεί.
Πώς εκδηλώνονται
Oι εκδηλώσεις αυτής της διαταραχής εμφανίζονται κυρίως στο σπίτι, στο σχολείο και σε άλλες κοινωνικές καταστάσεις, αλλά σε διαφορετικές διαβαθμίσεις. Παρατηρούμε ότι υπάρχει επιδείνωση των συμπτωμάτων σε συνθήκες που απαιτούν προσοχή, όπως, για παράδειγμα, όταν το παιδί πρέπει να προσέξει το δάσκαλο στην τάξη, να καθίσει σε μια συγκέντρωση, να κάνει τις εργασίες σε σχολική τάξη.
Στην τάξη
Οι δυσκολίες στην προσοχή γίνονται αντιληπτές από το γεγονός ότι το παιδί δεν συγκεντρώνεται στην εργασία του για να την ολοκληρώσει και δυσκολεύεται να οργανώσει σωστά τις υποχρεώσεις του. H υπερκινητικότητα. Μπορεί να φανεί από τη δυσκολία του παιδιού να παραμένει καθιστό, από το γεγονός ότι τρέχει μέσα στην τάξη, ενοχλεί, πειράζει αντικείμενα. H παρορμητικότητα. Συχνά διαφαίνεται από τις βιαστικές απαντήσεις που δίνει το παιδί, χωρίς όμως ο δάσκαλος να έχει ολοκληρώσει την ερώτησή του, ή από τα σχόλια που κάνει, παίρνοντας το λόγο από έναν άλλο συμμαθητή του. Eπίσης, από την αδυναμία του να περιμένει τη σειρά του στις διάφορες δραστηριότητες της ομάδας ή να προσέξει τις οδηγίες προτού ξεκινήσει να κάνει τις διάφορες ασκήσεις που του ζητούν, καθώς και από το γεγονός ότι διακόπτει το δάσκαλο κατά τη διάρκεια του μαθήματος.
Στο σπίτι
Οι δυσκολίες της προσοχής γίνονται αντιληπτές από την αδυναμία του παιδιού να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις και στις οδηγίες των άλλων και από το συχνό πέρασμα από τη μια δραστηριότητα στην άλλη, χωρίς να τις ολοκληρώνει. H υπερκινητικότητα γίνεται αντιληπτή από την αδυναμία του παιδιού να παραμένει καθιστό όπου πρέπει και από την εναλλαγή δραστηριοτήτων που μένουν στη μέση. Η παρορμητικότητα. Tα προβλήματα που συνδέονται με αυτή τη διαταραχή διαφαίνονται από τις συχνές παρεμβολές που κάνει όταν τα άλλα μέλη της οικογένειας προσπαθούν να μιλήσουν για κάποιο θέμα, ακόμα και από την απερίσκεπτη συμπεριφορά του που ευνοεί τα ατυχήματα.
Mε τους φίλους του
Οι δυσκολίες στην προσοχή διαφαίνονται από την αδυναμία του παιδιού να ακολουθήσει τους κανόνες των ομαδικών παιχνιδιών ή να ακούσει τα άλλα παιδιά. H υπερκινητικότητα μεταφράζεται σε υπερβολική φλυαρία, σε αδυναμία για ήρεμο παιχνίδι και ασυνέπεια ως προς την τήρηση των κανόνων του παιχνιδιού. H παρορμητικότητα γίνεται επίσης αντιληπτή από την αδυναμία του παιδιού να περιμένει τη σειρά του στο παιχνίδι, από το γεγονός ότι διακόπτει τους άλλους, αρπάζει βίαια τα αντικείμενα, επιδίδεται σε δραστηριότητες που ίσως αποβούν επικίνδυνες χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τις πιθανές συνέπειες.
Aυτή η κατάσταση, όπως είναι φυσικό, δημιουργεί στο παιδί έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό του, μικρή ανοχή στις πιέσεις, ματαιώσεις και συχνά εκρήξεις θυμού. Tο παιδί συναντά σοβαρά εμπόδια στη σχολική πρόοδό του, καθώς οι δυσκολίες του αντιμάχονται κάθε προσπάθεια για αποτελεσματική μάθηση. Ένα υψηλό ποσοστό (50-70%) των παιδιών αυτών παρουσιάζει μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα προσαρμογής, ενώ η νοητική τους ικανότητα συνήθως βρίσκεται στο μέσο όρο. Συχνά, επίσης, συνυπάρχουν ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές στο λόγο, το συντονισμό των κινήσεων, διαταραχή άγχους, ενούρηση ή εγκόπριση κ.ά.
Η διάγνωση της ΔΕΠ-Υ γίνεται συχνά με την είσοδο του παιδιού στο σχολείο. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ενδείξεις της διαταραχής εξακολουθούν σε ποικίλη ένταση να υπάρχουν σε όλη τη ζωή του ατόμου. Aνατρέχοντας στο οικογενειακό ιστορικό του παιδιού, διαπιστώνουμε συχνά ότι σε ποσοστό 76% κάποιος από τους συγγενείς παρουσίαζε παρόμοια προβλήματα. Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια την αιτιολογία της ΔΕΠ-Υ. Όλο και περισσότερες έρευνες κατατείνουν στα βιολογικά αίτια. Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ παρουσιάζουν μια αναπτυξιακή καθυστέρηση σε περιοχές του εγκεφάλου που είναι σημαντικές για τον έλεγχο των ενεργειών και την προσοχή. (Biological Psychiatry, 2012). Tο αποδιοργανωμένο ή χαοτικό περιβάλλον και η έλλειψη συναισθηματικής επαφής μπορούν, σε ορισμένες περιπτώσεις, να ευνοήσουν την εμφάνιση της διαταραχής. Ο αριθμός των παιδιών που παρουσιάζει αυτή τη διαταραχή έχει αυξηθεί τα τελευταία 20 χρόνια. Δεν είναι ξεκάθαρο αν, πράγματι, έχει αυξηθεί ο αριθμός των παιδιών που παρουσιάζουν τη διαταραχή ή αν αυτή διαγιγνώσκεται με μεγαλύτερη ευαισθησία ή υπερβολή από όσο παλιότερα. Η διαταραχή ελλειματικής προσοχής – υπερκινητικότητας είναι σήμερα μια από τις πιο συνηθισμένες και περισσότερο μελετημένες καταστάσεις της παιδικής ηλικίας. Χάρη στη μεγάλη εγρήγορση και τη δυνατότητα για καλύτερη διάγνωση και αντιμετώπιση, τώρα πια βοηθούνται πολλά παιδιά.
Αντιμετώπιση
Όσο πιο νωρίς διαγνωσθεί η διαταραχή τόσο πιο άμεση θα είναι η αντιμετώπιση και καλύτερη η μελλοντική πορεία του παιδιού. Tα περισσότερα παιδιά στα οποία γίνεται έγκαιρη διάγνωση παρουσιάζουν βελτίωση και καλή προσαρμογή. Οι γονείς μπορεί να απευθύνονται σε ψυχολόγους, παιδοψυχιάτρους, παιδονευρολόγους και αναπτυξιολόγους.
Παρότι η χρήση φαρμάκων γενικά αποφεύγεται στα παιδιά, ωστόσο σε περιπτώσεις παιδιών, που η συμπεριφορά τους είναι εξαιρετικά ενοχλητική ή και επικίνδυνη, καθώς και η αδυναμία συγκέντρωσής τους γίνεται εμπόδιο στη σχολική τους φοίτηση, συστήνεται φαρμακευτική αγωγή που χορηγείται κυρίως από τους παιδοψυχιάτρους και παιδονευρολόγους. Αρκετά παιδιά παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση. Δεν είναι όμως ακόμη σαφείς οι παράγοντες που καθορίζουν τη διάρκεια της θεραπευτικής αγωγής, ούτε οι λόγοι που μερικά παιδιά δεν ωφελούνται από τη χρήση φαρμάκων. H θεραπεία συμπεριφοράς και η ειδική παιδαγωγική βοήθεια είναι αναγκαίες• αφενός να αντιμετωπιστεί η ψυχολογική επιβάρυνση του παιδιού και αφετέρου να λυθούν τα προβλήματα στο γνωστικό τομέα, στοχεύοντας έτσι στην καλή σχολική προσαρμογή του.
Kάθε περίπτωση απαιτεί διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η ηλικία του παιδιού, το φύλο του, οι ατομικές ανάγκες του, η ιδιοσυγκρασία του, οι εμπειρίες του, η συγκεκριμένη μορφή που παίρνει το πρόβλημά του, το οικογενειακό περιβάλλον από το οποίο προέρχεται, το επίπεδο των δυσκολιών του. Τα περισσότερα παιδιά δεν ξεπερνούν τη ΔΕΠ-Υ παρόλο που, μεγαλώνοντας, ελαττώνονται τα συμπτώματα της υπερκινητικότητας και της παρορμητικότητας. Η διάσπαση προσοχής ίσως έχει παραμείνει, όμως, αν το παιδί έχει δεχθεί συστηματική ψυχο-εκπαιδευτική παρέμβαση, θα μάθει να διαχειρίζεται τα συμπτώματά του και θα έχει μια απόλυτα φυσιολογική ζωή.
Τι μπορείτε να κάνετε…
• Να ενημερωθείτε από τον ειδικό για το πρόβλημα της ΔΕΠ-Υ, ώστε να μάθετε να αντιμετωπίζετε σωστά το παιδί.
• Nα έχετε προσδοκίες ανάλογες με τις δυνατότητες του παιδιού.
• Nα έχετε υπόψη σας ότι το παιδί χρειάζεται ενθάρρυνση, έπαινο και αποδοχή από εσάς.
• Nα γνωρίζετε ότι η αντίδραση του παιδιού είναι ανεξάρτητη από τη θέλησή του.
• Nα έχετε κατά νου ότι το παιδί ξεχνά πολύ γρήγορα τις οδηγίες ή τις απαγορεύσεις σας.
• Σε περιπτώσεις έντασης να προσπαθείτε να του στρέψετε αλλού την προσοχή, για να αποφεύγονται οι αντιπαραθέσεις, που δεν οδηγούν πουθενά.
• Nα λαμβάνετε υπόψη ότι η μελέτη των μαθημάτων γίνεται πιο εύκολη, όταν απομακρύνετε οτιδήποτε αποσπά την προσοχή του.
• Είναι προτιμότερο το παιδί να ακολουθεί ένα καθορισμένο πρόγραμμα.
• Τα υπερκινητικά παιδιά θέλουν περισσότερο χρόνο για να ολοκληρώσουν μια εργασία.
• Nα θυμάστε ότι είναι καλό να ασχολούνται με την κολύμβηση, το στίβο ή άλλα αθλήματα, ώστε να εκτονώνουν την ενεργητικότητά τους.