Πώς θα την καταλάβετε
Ο δεκαπεντάχρονος Φίλιππος ήρθε να με δει μαζί με τους γονείς του. Είναι μοναχοπαίδι. Εδώ και οκτώ μήνες περίπου βασανίζεται όταν πρόκειται να εκτεθεί σε άλλα άτομα. Δείχνει εξαιρετικά ανήσυχος, αγχωμένος και φοβισμένος σχετικά με μία ή περισσότερες κοινωνι- κές καταστάσεις που αφορούν την πιθανότητα αλληλεπίδρασης με άλλους ανθρώπους. Ανησυχεί πώς θα τον κρίνουν, μήπως κάνει κάποιο λάθος, αν θα τα καταφέρει κ.λπ. Αυτός ο φόβος συνοδεύεται συνήθως από σωματικά συμπτώματα, όπως εφίδρωση, κοκκίνισμα, ταχυκαρδία, δύσπνοια ή μυϊκή ένταση. Στο σπίτι είναι πολύ ήρεμος και χαρούμενος. Τα προβλήματα ξεκινούν όταν πρέπει να βγει. Ακόμα και στο σχολείο δεν είναι άνετος και χαλαρός, επειδή ανησυχεί μήπως κάποιος καθηγητής του ζητήσει να σηκωθεί στον πίνακα. Έχει αρχίσει να απομακρύνεται από τους φίλους του και, κάθε φορά που του ζητούν να πάνε περίπατο σε άγνωστη περιοχή, τον πιάνει ταχυκαρδία και βρίσκει προσχήματα να μην πάει. Και ο ίδιος έχει κουραστεί με όλα αυτά, αλλά δεν ξέρει πώς να τα αντιμετωπίσει. Ο Φίλιππος παρουσιάζει κοινωνική αγχώδη διαταραχή.

Στην κοινωνική αγχώδη διαταραχή (αποκαλείται επίσης κοινωνική φοβία), ο έφηβος αισθάνεται έντονη, υπερβολική ντροπή όταν βρίσκεται με κόσμο, γι’ αυτό και κάνει ό,τι μπορεί για να αποφύγει την επαφή με άλλους. Τα άτομα με κοινωνική φοβία φοβούνται τόσο μήπως οι άλλοι τους κρίνουν αρνητικά, τους κοροϊδέψουν ή τους ταπεινώσουν, που αποφεύγουν και να μιλήσουν για οτιδήποτε. Ή, αν μιλήσουν, ανησυχούν «κι αν πω κάτι χαζό;» ή «κι αν κάνω κάτι λάθος;». Τα συμπτώματα μπορεί να εμφανίζονται όταν ο έφηβος έχει να κάνει κάτι μπροστά σε κόσμο (ακόμα και κάτι απλό, όπως το να παραγγείλει σε ένα εστιατόριο), αλλά και όταν απλώς πρέπει να συνυπάρξει με άλλους, χωρίς να χρειάζεται να κάνει οτιδήποτε που να τον φέρνει στο επίκεντρο (π.χ. φοβάται να πάει στο σχολείο, να πάει σε κοινό- χρηστες τουαλέτες, να φάει σε κοινή θέα κ.λπ.). Τα άτομα με κοινωνική αγχώδη διαταραχή νιώθουν ανίκανα να ελέγξουν αυτόν τον φόβο, ακόμα και αν γνωρίζουν πως δεν έχει λογική βάση.

Πώς γίνεται η διάγνωση
Τα διαγνωστικά κριτήρια για τη συγκεκριμένη διαταραχή, σύμφωνα με το DSM-5, είναι τα εξής:

Έκδηλος φόβος ή άγχος για μία ή περισσότερες κοινωνικές καταστάσεις στις οποίες το άτομο εκτίθεται και νιώθει ότι η προσοχή στρέφεται πάνω του, ότι το παρατηρούν εξονυχιστικά κ.λπ.
Το παιδί φοβάται πως θα ενεργήσει με αδέξιο τρόπο ή θα εμφανίσει συμπτώματα άγχους, πράγμα ταπεινωτικό ή ενοχλητικό, που θα έχει ως συνέπεια να το απορρίψουν κ.λπ.
Η κοινωνική αλληλεπίδραση σχεδόν πάντα του προκαλεί φόβο ή άγχος. Ειδικά στα παιδιά ο φόβος μπορεί να εκφραστεί με κλάματα, νευρικότητα, ακινητοποίηση, αδυναμία ή και αποτυχία να μιλούν σε κοινωνικές περιστάσεις κ.λπ.
Ο έφηβος αποφεύγει οποιαδήποτε κοινωνική περίσταση ή συναναστροφή είτε τις υπομένει με επώδυνο τρόπο.
Ο φόβος και το άγχος που βιώνει είναι υπερβολικά σε σχέση με το ερέθισμα που τα προκαλεί.
Ο φόβος, το άγχος και η γενικότερη δυσφορία που συνδέονται με κοινωνικές περιστάσεις θα πρέπει να διαρκούν τουλά- χιστον έξι μήνες.
Το παιδί γίνεται δυσλειτουργικό σε έναν ή περισσότερους τομείς, π.χ. στις διαπροσωπικές του σχέσεις ή στο σχολείο.
Ο φόβος και το άγχος δεν θα πρέπει να οφείλονται σε άλ- λες αιτίες (π.χ. χρήση φαρμάκων ή ουσιών, ή άλλη σωματική κατάσταση).
Το άγχος και ο φόβος εμφανίζονται μόνο στη δημόσια πα- ρουσία, δηλαδή σχετίζονται με την απόδοση του ατόμου σε μια κοινωνική περίσταση (φέρ’ ειπείν, αν πρέπει να μιλήσει μπροστά σε κόσμο).

Πώς επηρεάζει τη ζωή τους
Η διαταραχή μπορεί να εμφανιστεί σε παιδιά μεταξύ οκτώ και δεκαπέντε ετών (το 75% των ατόμων με τη συγκεκριμένη δια- ταραχή την εμφανίζουν σε αυτή την περίοδο), ενώ ο μέσος όρος έναρξης είναι τα δεκατρία χρόνια. Αν δεν αντιμετωπιστεί, είναι πιθανό να οδηγήσει τα παιδιά σε απομόνωση, επιλεκτική αλαλία και κατάθλιψη, κάποτε και σε χρήση αλκοόλ, καθώς ο έφηβος μπορεί να θέλει να πιει πριν έρθει αντιμέτωπος με ένα επικείμενο στρεσογόνο συμβάν.
Οι πιο συνήθεις συνέπειες ωστόσο είναι η προσκόλληση στα οικεία τους πρόσωπα, η χαμηλή σχολική επίδοση, οι δυσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις, η χαμηλή αυτοπεποίθηση και γενικά η αποχή του παιδιού από δραστηριότητες που εμπλέκουν και άλλα άτομα (π.χ. σπορ).

Τι είναι καλό να ξέρετε
Και αυτός ο τύπος διαταραχής συνδέεται με την κληρονομικότητα, καθώς έχει φανεί πως τα παιδιά που έχουν κάποιον συγγενή πρώτου βαθμού με κοινωνική αγχώδη διαταραχή μπορεί να την εμφανίσουν επίσης. Άλλοι παράγοντες κινδύνου είναι ο έντονος φόβος για ενδεχόμενη αρνητική κριτική (επειδή θέλουν να είναι τέλειοι σε όλα), καθώς και η κοι- νωνικότητα των γονιών τους. Οι τραυματικές εμπειρίες και το bullying είναι επίσης πιθανό να την πυροδοτήσουν.
Η παχυσαρκία στους εφήβους συνδέεται επίσης με την εμφάνιση της διαταραχής, καθώς τα παιδιά με παχυσαρκία μπορεί να βιώσουν απόρριψη από τους συνομηλίκους τους και να αναπτύξουν κοινωνική φοβία ως επίκτητη συμπεριφορά.

Πώς αντιμετωπίζεται
Τα καλά νέα είναι πως η κοινωνική φοβία έχει καλή ανταπόκριση στη θεραπεία, που συνήθως στηρίζεται στο γνωσιακό συμπεριφορικό μοντέλο, ενώ, αν χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή, συνήθως δεν χορηγείται για μεγάλο διάστημα. Κατά τη θεραπεία, ο έφηβος ξεκινά να εκτίθεται σταδιακά στο αγχογόνο ερέθισμα μέχρι να «απευαισθητοποιηθεί», σε βαθμό που θα του επιτρέψει να ξαναγίνει λειτουργικός.

Από το βιβλίο μου «Εμπιστευτείτε τους εφήβους, εμπιστευτείτε τη ζωή!».